Leerlingen kunnen vaak niet praten over het geweld van hun verleden. Ze hebben er de taal niet voor

Maandag gaat een nieuw schooljaar van start. Het is al mijn vierde jaar als klassenleraar van een OKAN-klas (Onthaalklas voor Anderstalige Nieuwkomers), en ik vind het nog altijd even spannend.

Ik heb geen idee wie er dit jaar in mijn klas zal zitten. Of ze al een beetje Nederlands kennen of nog helemaal niets, of er analfabete leerlingen bij zijn of niet. Net zoals alle andere leerkrachten ben ik in blijde verwachting. De enige zekerheid die ik heb, is dat diversiteit in mijn klas een feit zal zijn. Ik zal leerlingen verwelkomen die diverse thuislanden, moedertalen, culturen en godsdiensten hebben.

Spanningsvelden

Soms vragen mensen me of dat geen problemen veroorzaakt. Dan antwoord ik eerlijk dat er natuurlijk af en toe spanningen ontstaan. En dat die er ook altijd zullen zijn. Het is erg interessant om te kijken hoe je die duurzaam kunt ombuigen en in de klas een sfeer van vertrouwen en een positief geloof in elkaar kunt creëren. De spanningen die de kop opsteken, hangen vaak samen met het verleden dat elk van deze OKAN-jongeren met zich meedraagt.

Als leerkracht kun je niet van alles op de hoogte zijn. Maar het moment dat die leerlingen in je klas zitten, brengen zij hun wereld een stukje met zich mee. In die wereld hebben ze een groot deel van hun kindertijd doorgebracht. Ze groeiden er op. Sommigen van hen in oorlogsgebieden, armoede, geweld of politieke en economische instabiliteit. En zo hebben zij hun wereldbeeld gevormd. Een beeld dat, als het goed zit, een leven lang in beweging zal blijven.

Wanneer er een conflict ontstaat op de speelplaats of in de klas, heeft dat vaak een banale aanleiding. ‘Hij heeft mijn balpen gebruikt en hij wil ze niet teruggeven’, of ‘Ik mag niet meespelen’. Zulke situaties lach ik nooit weg. Ik gebruik ze graag als opener voor een klasgesprek. Omdat het heel vaak niet alleen gaat over die balpen of dat spel, maar over wat zich vroeger heeft afgespeeld en waarvan ik alleen maar een externe en tijdelijke getuige ben.

Leerlingen kunnen vaak niet praten over wat de oorlog, het geweld, de onzekerheid, de vluchtweg, het verlies van naasten bij hen heeft teweeggebracht. Ze hebben er letterlijk en figuurlijk de taal niet voor, dus vertalen ze het naar die kleine conflicten.

Diversiteit is op zich niet problematisch. Integratie werkt. Ik mag er elk jaar getuige van zijn.

Tijdens een klasgesprek ga ik op zoek ga naar wat wij of zij delen: bijvoorbeeld het Nederlands, hun moedertaal, hun godsdienst, hun klas, België en hun leerkrachten. Op die manier probeer ik hen terug te halen naar het hier en nu, waarin we samen werken aan een nieuwe toekomst met nieuwe mogelijkheden en kansen.

Veel jongeren uit de OKAN-klas konden uit hun thuisland vaak niets anders meenemen dan hun waarden, normen, moedertaal en godsdienst. Dat botst soms met een leerling in de klas, met leerkrachten of met hun nieuwe land in het algemeen.

Klas- of speelplaatsconflicten zijn momenten waarop ze een versnelling hoger schakelen in hun integratie. Het zijn kansen om te leren. Leerlingen geven aan dat ze met iets zitten, en als leerkracht probeer je hen hierbij zo goed mogelijk te ondersteunen. De school en het schoolreglement bieden het kader waarin die open dialoog kan ontstaan.

Vriendschappen in de nieuwkomers-klas

Een jaar OKAN, waarin leerlingen vooral Nederlands leren, is ook de tijd waarin ze op zoek gaan naar hoe integratie voor hen kan werken, ook de integratie van wat was en wat is. Elke leerling op zijn of haar eigen ritme. Geduld en respect voor elkaar zijn basisbegrippen. Diversiteit is op zich niet problematisch. Integratie werkt. Ik mocht er al elk jaar getuige van zijn. Al zijn er natuurlijk individuele verschillen in hoe snel dat proces precies verloopt.

Een OKAN-klas is voor mij het bewijs van geslaagde diversiteit, omdat leerlingen bereid zijn om elkaar te ontmoeten. In het begin omdat ze samen in één klas worden gezet, en na een paar dagen omdat ze de rijkdom ervan inzien en ontdekken. Er ontstaan vriendschappen die godsdienst, huidskleur en etnische achtergrond overstijgen.

Banger voor migrant dan voor klimaat

Het lijkt alsof veel mensen banger zijn voor mensen met een migratieachtergrond of een vluchtverhaal - en dus voor veel van mijn (ex-)leerlingen - dan voor de universele en catastrofale gevolgen van de klimaatverandering. Dat is natuurlijk te gek voor woorden, omdat dat laatste gaat over een algemene dreiging voor onszelf en voor het voortbestaan van de planeet.

Ik wil niemands angsten wegpraten. Ik hoop alleen dat de voorbeelden van geslaagde diversiteit (en de media zouden het er best veel meer mogen over hebben) ons opnieuw een grondig onderscheid kunnen doen maken tussen lange- en kortetermijndenken en de prioriteiten die daaruit voortvloeien.

En…. actie

Vanaf volgende week bouw ik in ieder geval opnieuw mee aan een open houding. Aan warme klasgesprekken, wederzijds respect, momenten van echte ontmoetingen. Aan geslaagde diversiteit. Het zijn kleine, menselijke acties die deel uitmaken van het grotere geheel.

Alle (ex-)OKAN-leerlingen, en hun familie, vrienden, kennissen, werkgevers, collega’s, huisbazen en leerkrachten, vervullen een belangrijke taak: zorgen van en voor die geslaagde diversiteit. Zij proberen allemaal een antwoord te geven op de angst die er bij veel mensen is ingeschoten. Want zij zijn hier, en zij weten vaak hoe hun vroegere maatschappij of land niet heeft gewerkt, en hoe het wel kan en moet. En dus kiezen zij daar elke dag opnieuw voor.