In het zog van de Kankurang

Aan de vooravond van de 57^ste verjaardag van de Senegalese onafhankelijkheid (4 april) roept de huidige president Macky Sall de bevolking via televisie en radio op tot gedeelde verantwoordelijkheid om te blijven ijveren voor structurele vrijheid. Economische en sociale ontwikkeling liggen volgens hem aan de basis van die vrijheid.

Iedereen komt op straat.

Het feest wordt in beweging gezet door de verschijning van de kankurang. Die komt tevoorschijn bij initiatierituelen en is een eeuwenoude traditie van de Mandinka, een volk uit West-Afrika.

Volgens overleveringen zou de traditie tot stand zijn gekomen bij de Komo, een geheim jagersgenootschap dat zich inliet met esoterische praktijken, die vervolgens mee bijdroegen tot het ontstaan van de Mandinka.

De figuur wordt aangeduid door de wijzen in de gemeenschap. Terwijl hij vroeger alleen verscheen bij initiatierituelen, heeft hij nu ook zijn weg gevonden naar enkele belangrijke culturele en sociale gebeurtenissen.

De massa stuift uit elkaar en de kankurang staat centraal.

De kankurang draagt een streng masker en is volledig bedekt met bladeren. Niemand ziet wie zich achter dit masker verschuilt. De groene kleur verwijst naar de harmonische relatie met de natuur. De gemaskerde gedaante verschijnt in de mensenmassa en is gewapend met twee machetes. De massa stuift uit elkaar en de kankurang staat centraal. Sommigen blijven vanop een afstand toekijken.

Volgelingen dragen stokken en palmbladeren en dansen op het ritme van de kankurang. In de lucht hangt een vreemde spanning. De Saloum-rivier sluit de mensenmassa in langs één kant. De kankurang komt in beweging en ziet er dreigend uit.

De figuur geniet een groot respect in de gemeenschap en bezit spirituele krachten waarmee hij discipline en sociale orde handhaaft. Ouders leren hun kinderen ontzag te hebben voor de kankurang. Mensen drummen om een glimp van hem op te vangen. De meeste kinderen kijken toe vanop korte afstand en houden zich klaar om weg te rennen als de kankurang hun richting uitkomt.

Initiatierituelen

Oorspronkelijk speelde de kankurang een belangrijke rol bij initiatierituelen (lees: besnijdenis) waar jongens op de overgang naar volwassenheid voorbereid werden. Dergelijke tradities onderwijzen jongeren in hun culturele identiteit. Verhalen worden doorgegeven van generatie op generatie, waardoor tradities een belangrijke plaats blijven vervullen in de samenleving.

Tradities zijn dynamisch en veranderen doorheen de tijd. En die verandering is net nodig om niet vast te roesten in het verleden. 

Sinds 2008 heeft UNESCO deze traditie opgenomen in de lijst van immaterieel cultureel erfgoed. De VN-organisatie waakt erover dat deze culturele rijkdom niet verloren gaat onder druk van modernisering en toenemende verstedelijking. Desalniettemin duikt de traditie tegenwoordig eerder in een feestelijke context op waarbij amusement primeert.

Het hele gebeuren doet me stilstaan bij tradities in de Belgische samenleving, zoals Kerstmis en Pasen. Dat zijn nu vooral gelegenheden die de familie dichter bij elkaar brengen. Maar de eeuwenoude religieuze betekenis ervan gaat doorgaans wel verloren.

Veel van onze tradities werden bovendien gecommercialiseerd en daar kan je terecht vragen bij stellen. Denk maar aan Sinterklaas of carnaval. Maar begrijp me niet verkeerd: tradities zijn dynamisch en veranderen doorheen de tijd. En die verandering is net nodig om niet vast te roesten in het verleden.