Komt de oplossing voor corona straks uit Afrika?

Waren de voorspellingen uitgekomen, dan zou het aantal coronadoden in Afrika nu al hoger moeten liggen dan in de Verenigde Staten. Waarom gebeurt er geen gericht onderzoek naar de reden waarom dat niet zo is?, vraagt wereldblogger en Rikolto-directeur in Oost-Congo Ivan Godfroid.

Anderhalf jaar lang hebben we in Butembo (stad in het noordoosten van Congo, red.) moeten leren leven met ebola, een van de dodelijkste gekende virussen. Twee mensen op de drie die het virus oplopen, sterven eraan. De hele wereld keek al die tijd meewarig en angstig naar Oost-Congo. Durfden we een stap zetten buiten onze zone, dan werden we als paria’s behandeld: temperatuur meten, vragenlijst invullen, opschrijven waar je de voorbije drie weken overal was geweest.

Wie had kunnen vermoeden dat het op korte tijd helemaal omgekeerd zou worden? Het nieuwe coronavirus dook eind vorig jaar op uit het niets en in een paar maanden tijd kreeg het de hele wereld in zijn greep.

Het leek erop dat ook Afrika niet zou ontsnappen aan de moordende pandemie. Prognoses gebaseerd op de drama’s in Italië, Spanje en de Verenigde Staten, en geprojecteerd op de ondermaatse gezondheidssystemen in Afrika, spiegelden een totale ineenstorting van de ziekenzorg voor.

De president van Congo reageerde eerst wat aarzelend, maar sloot dan toch kordaat de buitengrenzen en de luchthavens. Alle initiële gevallen van corona waren ingevoerd uit Europa, dus dat was duidelijk wel de juiste beslissing.

Toen de eerste gevallen in het oosten van het uitgestrekte land werden gesignaleerd, werd de druk opgevoerd om de hoofdstad af te zonderen van de rest van het land. En zo gebeurde. Ook steden als Bukavu, Goma en Butembo werden van de buitenwereld afgesloten. Een sanitaire noodtoestand werd uitgeroepen.

Maar binnenin die steden ging en gaat het leven gewoon verder. Op de rijkste deelgemeente van Kinshasa na: Gombe werd wél volledig lam gelegd.

Geen kromme curve, maar een lijn

Vanuit ons afgezonderd hoekje wereld kijken we nu met verbijstering naar de virusstorm die genadeloos over de planeet raast. Mijn stad, Butembo, is met de buitenwereld verbonden door een noord-zuidas. Die is dus makkelijk af te sluiten. En als dat toch niet zo goed zou lukken, dan is het toch een hele geruststelling te weten dat de twee steden in het noorden en zuiden ook zijn afgesloten.

Kinshasa met zijn dichtbevolkte cités had allang duizenden doden moeten incasseren, maar dat is niet gebeurd

De Congolese president Félix Tshisekedi zelf is er duidelijk nog niet gerust in. Hij heeft gisteren de noodtoestand met dertig dagen verlengd. De bekende viroloog Jean-Jacques Muyembe blijft waarschuwen voor een cataclysme in Kinshasa.

Maar ikzelf heb gisteren het thuiswerken van mijn ploeg opgeheven en iedereen is met plezier teruggekeerd naar kantoor. Het is nu zeventien dagen geleden dat nog een nieuw geval is vastgesteld in het hele oosten van het land (dat is langer dan de duur van een quarantaine) en Kinshasa is een half continent van ons verwijderd.

De curve met nieuwe gevallen, lokale besmettingen deze keer, is niet exponentieel maar lineair. Dat gaat in tegen alle theorieën van de epidemiologie. Kinshasa met zijn dichtbevolkte cités had allang duizenden doden moeten incasseren, mocht het virus ook hier zijn gebruikelijke verloop kennen. Maar dat is niet gebeurd, en het lijkt ook niet te zullen gebeuren. Van de gevaarlijkste virushaard ter wereld lijken we in Butembo ineens de meest beschutte plek op aarde tegen corona te zijn geworden. Splendid isolation.

Ondoordachte uitspraak over tbc-vaccin

We blijven hier in Congo natuurlijk wel worstelen met onze eigen gezondheidsproblemen. Op amper twee dagen vóór de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) het definitieve einde van de ebola-epidemie zou afkondigen, dook op 10 april een nieuw geval op in Beni. Wat een tegenslag!

Intussen zijn er al zes gevallen van ebola vastgesteld, maar gelukkig zijn ze allemaal te herleiden tot dezelfde bron. Een van hen was uit Beni gevlucht met zijn brommer, maar kon snel in het binnenland worden gelokaliseerd en teruggebracht worden naar Beni. We leven op hoop dat het bij een korte opflakkering van ebola zal blijven.

Slechter nieuws is dat de mazelenepidemie, die in Congo al meer dan 6000 kinderlevens heeft gekost, nu ook onze streken heeft bereikt. In december wou de overheid al een grootschalige vaccinatiecampagne opzetten, maar toen was er nog te veel onveiligheid en weerstand tegen vaccins. Gelukkig durft de overheid nu toch het probleem aan te pakken: 25.000 kinderen in en rond Beni gaan nu snel de prik krijgen.

De vaccins tegen ebola hebben bewezen dat vaccineren werkt. Butembo is redelijk gespaard gebleven van de volkswoede die losbarstte na de ondoordachte uitspraken van twee artsen op een Franse TV-zender, die voorstelden om in Afrika te komen testen of het tuberculosevaccin BCG ook bescherming biedt tegen corona.

Dat is de domste uitspraak die ik in lange tijd hoorde (de uitspraken van Trump niet meegerekend). Als er één plaats op aarde is waar haast iedereen al een BCG-vaccin heeft gekregen, dan is het wel Afrika. Dus dan hoef je dat vaccin daar niet te komen testen. Je kan ook gewoon nagaan of het coronavirus er pak heeft op de bevolking of niet.

En wat zien we? Rwanda: 150 gevallen en geen enkele dode. Burundi: 5 gevallen, één dode. Oeganda: 58 gevallen en geen enkele dode. Zambia: 70 gevallen en drie doden. Angola, 24 gevallen en 3 doden. Voor heel Afrika: 25.148 gevallen en 1.190 doden (4,7 procent). Voor Sub-Saharaans Afrika: 14.703 gevallen en 350 doden (2,4 procent). Dat is niets in vergelijking met Europa of de VS.

Moest het aan te weinig testen liggen, dan zou je het toch wel merken aan de overrompeling van de ziekenhuizen?

Er is dus geen twijfel meer mogelijk: er is iets bijzonders aan de hand. Velen zeggen: er gebeuren zo goed als geen testen in Afrika, dus de cijfers zijn nietszeggend. Maar dan denk ik: je zou het toch wel merken aan de overrompeling van de ziekenhuizen?

Het grootste hospitaal van Butembo heeft vijf bedden voor intensieve zorgen, maar die zijn leeg. Ik hoor niemand hoesten of niezen op straat. Ik hoor alleen maar regelmatig iemand “corona” roepen als ze mij zien. En ik geef toe: dan versnel ik toch mijn pas, want ik weet hoe ondoordacht agressief sommige mensen uit de hoek kunnen komen.

Geen proefkonijnen

Ik heb zelf op internet zulke aanvallen moeten verwerken, ook vanuit de hoek van de diaspora. Het incident met de Franse artsen werd hertaald naar “de westerlingen gaan hun coronavaccins uittesten op ons, Afrikanen”, ook al heeft nooit iemand dat in die woorden aangekondigd.

Ik heb klacht ingediend tegen de verspreider van een wel erg expliciete prent waarin een witte arts een flikkerend mes onder de kin krijgt gepresenteerd door een “heldhaftige” vrouw. En ook tegen een video van een dame in Kinshasa die onomwonden zei: laat die witten met hun vaccins maar komen, we zijn er klaar voor, we zullen hen… (de bloederige details van haar bedreiging bespaar ik jullie).

Maar gelukkig zijn dat uitzonderingen. Ondertussen blijft het wel gissen naar een verklaring van het lineaire verloop van corona in equatoriaal Afrika.

Dat het virus dan misschien toch niet is opgewassen tegen warme vochtige lucht, zoals ik meer dan een maand geleden in een eerdere blog hoopte, speelt mogelijk mee. Ook in tropische Aziatische landen blijft de schade immers redelijk beperkt.

Maar de lage besmettings- en sterftecijfers in Afrika moeten nog andere verklaringen hebben. Het zal heel belangrijk zijn om die te vinden. Want ongetwijfeld ligt daar dan ook de sleutel voor het verhogen van de resistentie van de wereldwijde bevolking. Waarom gebeurt daar nu geen onderzoek naar?

Een oplossing uit Afrika: COVID-19 brengt misschien wel de wetenschappelijke wereld tot het inzicht dat de inbreng uit Afrika van onderschat belang is, ook op medisch vlak.