Mensenrechten in Katowice: een verjaardag in mineur

Op de klimaattop in Katowice (COP24) vieren we de zeventigste verjaardag van de Universele Verklaring voor Mensenrechten in mineur. Sterke taal over respect voor mensenrechten bij de uitvoering van het Akkoord van Parijs dreigt aan de kant geschoven te worden. Dat is een groot probleem, want mensenrechten en klimaatverandering zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De gevolgen van de opwarming van de aarde beuken in op onder meer het recht op voedsel, veiligheid en wonen. Maar ook ondoordacht klimaatbeleid kan nefast zijn. Tegelijk gedraagt gastland Polen zich allesbehalve als rolmodel. Europa vervreemdt steeds meer van de mensenrechtenverdediger dat het beweert te zijn.

Klimaatbeleid voor mensen, niet ten koste van

De uitkomst van Katowice is cruciaal. Centraal op de agenda staan de afspraken rond de uitvoering van het Akkoord van Parijs, de zogenaamde ‘Paris Rulebook’. Hoe die afspraken vorm krijgen, zal niet alleen bepalen of de klimaatdoelstellingen kunnen gehaald worden maar ook op welke manier dat zal gebeuren. Dat is belangrijk omdat klimaatbeleid er moet zijn voor mensen, niet ten koste van.

Zeker nu steeds meer figuren aan de macht komen die mensenrechten als een hinderpaal lijken te zien, moet internationale samenwerking het verschil maken.

Dat is nu helaas al te vaak niet zo. Denk aan biobrandstoffen op basis van landbouwgewassen, nefast voor de voedselzekerheid. Grootschalige waterkrachtcentrales leiden vaak tot landroof of verminderde toegang tot drinkwater, en zelfs bosbescherming kan gemeenschappen onder druk zetten wanneer het ten koste gaat van hun toegang tot natuurlijke hulpbronnen. Zeker nu steeds meer figuren aan de macht komen die mensenrechten als een hinderpaal lijken te zien, moet internationale samenwerking het verschil maken.

Parijs was op dat vlak een trendbreuk. De internationale gemeenschap verankerde respect voor mensenrechten en ook specifieke rechten zoals die van inheemse bevolkingsgroepen, het recht op voedselzekerheid en genderrechtvaardigheid in het voorwoord van het Akkoord van Parijs.

Die passage omzetten in de praktijk dreigt hier mis te lopen. Hoe verder de onderhandelingen vorderen, hoe meer specifieke passages over mensenrechten verdwijnen. Gevaarlijk, want wat er nu niet in staat is voor goed verloren. Tegenover enkele voortrekkers zoals Mexico, Costa Rica en Noorwegen staat een grote groep landen die liever geen sterke tekst rond mensenrechten ziet, of er op z’n minst niet genoeg belang aan hecht om ervoor te vechten. Inclusief Europa.

Schizofreen Europa

Ondertussen zet gastland Polen allesbehalve de juiste toon. Mensen worden zonder reden de toegang tot het land geweigerd. Activisten op weg naar de klimaatmars van zaterdag, werden opgepakt en urenlang vastgehouden. Wie er wel geraakte, was omringd door overdreven veel en extreem bewapende veiligheidsdiensten. Het mag geen wonder zijn dat landen die mensenrechten niet al te hoog in het vaandel dragen zich gesterkt voelen door dit soort intimidatie en onderdrukking van het recht op vereniging en vrije meningsuiting in de Europese Unie.

Waar is het Europa dat mensenrechten prioritair voorop schuift?

Terwijl Europa de zeventigste verjaardag van de verklaring viert met een verklaring over het belang er van, blijft het angstvallig stil over wat er gaande is in Katowice. Geen sterke statements over het wegvallen van referenties naar mensenrechten in het Paris Rulebook. Geen druk op Polen om de draconische ‘veiligheidsmaatregelen’ terug te schroeven. Waar is het Europa dat mensenrechten prioritair voorop schuift?

De Europese Unie moet wakker worden en net zoals in Parijs vechten voor sterke taal rond mensenrechten. Dat wil ook zeggen dat er een duidelijk signaal moet komen dat het gedrag van Polen niet door de beugel kan. Laten we van deze verjaardag het feest maken dat het zou moeten zijn.

Lien Vandamme is beleidsmedewerker Klimaat en Natuurlijke Rijkdommen bij 11.11.11.