Mexico na corona: een nieuwe mindset voor toerisme?

De impact van massatoerisme is vaak niet zichtbaar voor toeristen zelf, maar in de Mexicaanse stad Tulum zijn de negatieve gevolgen van massatoerisme nauwelijks nog te verstoppen. Wat zijn die gevolgen? En wat kan jij als reiziger doen om minder negatieve impact te hebben op je volgende bestemming? Wat kan jij als reiziger na corona “anders” doen? Wereldblogster Karolien Coopman woont in Mexico en deelt haar visie. 

Tulum, Mexico: ooit een onbekend vissersdorp gelegen aan de Caraïbische kust. Vandaag een trendy en must-see op het lijstje bij al wie Mexico als bestemming over de tongen gaat. Eerst kwamen de reizigers, dan de toeristen. Anno 2020 is Tulum internationaal een “topbestemming” geworden met naar schatting meer dan 2 miljoen toeristen per jaar.

De groei van het gezapige Mexicaanse dorpje Tulum is, in normalere tijden, exponentieel en dramatisch tegelijkertijd. Het dorp kan de vele toeristen amper behappen.

Met het coronavirus dat wereldwijd voortraast, zijn de toeristen zo goed als allemaal vertrokken. De regio die voornamelijk op de toerisme-industrie steunt als bron van inkomsten, is ingestort. Al snel zijn hotels en restaurants beginnen sluiten, vanwege de lage opkomst van klanten. Mexico is op dit moment in lockdown. Het is stiller in de straten, stiller in de supermarkten, de grote massa’s zijn verdwenen. Economisch is dit een drama, vele mensen zijn (tijdelijk) hun job kwijt, dat moeten we niet minimaliseren. Anderzijds is de pauzeknop, heel even maar, welkom in dit paradijs.

De natuur vindt zijn tweede adem, nu het ecologisch minder onder druk staat. Verschillende media berichten dat exotische vogels die met uitsterven bedreigd werden, nu weer te zien zijn in een park in Cancun, en een jaguar die rustig door een verlaten hotelparking kuiert. Herten durven opnieuw een paar passen te wagen op het strand, dat gesloten werd voor publiek.

De groei van het gezapige Mexicaanse dorpje Tulum is, in normalere tijden, exponentieel en dramatisch tegelijkertijd. Het dorp kan de vele toeristen amper behappen. Bovendien is de nodige infrastructuur op vele vlakken zoek: waterwegen, vuilnisophaling, bouwvergunningen, wegenwerken om er een paar op te noemen.

Maar ook in coronatijden is basisinfrastructuur ver te zoeken: een publiek ziekenhuis bestaat wel, maar is niet operationeel. Tulum is chaos.

De impact van massatoerisme is vaak niet zichtbaar voor toeristen zelf, maar in Tulum zijn de negatieve gevolgen van massatoerisme nauwelijks nog te verstoppen. Wat zijn de negatieve gevolgen van massatoerisme? Wat kan jij als reiziger doen om minder negatieve impact te hebben op je volgende bestemming? Wat kan jij als reiziger na corona anders doen?

Waar eindigt de toiletbuis?

Twintig procent van de natuurlijke zoetwaterreserves in Mexico ligt onder het schiereiland Yucatan. In 2017 ontdekte een onderzoeksteam van duikers er het langste ondergronds netwerk van cenotes ter wereld.  Cenotes zijn zoetwaterbronnen die voorkomen in regio’s waar geen bovengrondse rivieren zijn, zoals in Tulum.

Deze cenotes staan op de rand van vervuiling. Sinds vele jaren trekken activisten en biologen aan de alarmbel over het groeiend aantal vervuilde waterbronnen. Verschillende organisaties eisen dat de lokale overheid van Tulum dringend werk moet maken van een (operationeel) drainage-netwerk, maar de kwestie blijft onaangeraakt.

Er werd een halfslachtige systeem geïnstalleerd, maar de effectieve aansluitingen op het netwerk en een waterzuiveringsstation ontbreken. Het probleem is dat slechts tien procent van het dorp aangesloten is op het nieuwe netwerk. De hotels aan het strand, en vele van de nieuwere gebouwen, zijn er helemaal niet op aangesloten.

Sinds jaren zijn gaan er beelden rond van duikers die ronddrijvende fecaliën filmen in de ondergrondse tunnels onder Tulum-dorp.

Misschien gaat er nu een belletje rinkelen: zonder drainage-netwerk, waar eindigt de toiletbuis dan? De meeste hotels gebruiken septische putten, maar deze raken op termijn ook vol, zijn slecht aangesloten en lekken – opzettelijk of onbedoeld – de poreuze grond in. Dat eindigt dan via de kalksteen in de ondergrondse waterbronnen. 

Sinds jaren zijn gaan er beelden rond van duikers die ronddrijvende fecaliën filmen in de ondergrondse tunnels onder Tulum-dorp. Volgens het Mexicaanse ministerie van Ecologie en Natuurlijke Bronnen zouden tachtig procent van de cenotes van het schiereilend een vorm van vervuiling kennen.

In Tulum zijn deze waterbronnen ook toeristische attracties, met het prachtige, turquoise water. Niet alleen waterbronnen staan op het spel, maar ook het koraalrif dat voor de kusten van Tulum ligt, krijgt zogenaamde witverschijnselen.

Slechts enkele hotels installeren eigen waterzuiveringssystemen, die bovendien volgens de wet verplicht zijn. Het zogenaamde eco-chic waar in Tulum mee uitgepakt wordt, is in de meeste gevallen eigenlijk gewoon chic, zonder eco.

Mexico heeft een relatief strenge ecologische wetgeving, maar vele accomodaties lappen de regels aan hun laars, omdat er weinig of geen controle is, corruptie welig tiert en het volgen van de wetten erg laks zijn. Sommige bouwontwikkelaars betalen smeergeld om de wetten te kunnen omzeilen, voornamelijk om een hoger bebouwbaar percentage van een stuk land te bekomen dan dat eigenlijk toegelaten is.

Brand op de vuilnisbelt

Een logisch gevolg van meer toerisme, is meer consumptie, en dus ook meer vuilnis. Toeristen weten vaak niet waar die ene plastic fles of dat bekertje van de wegwerpkoffie naartoe gaat. Vuilnis is een zeer groot probleem in de hele Riviera Maya – kuststreek vanaf Cancun tot en met Tulum.

In Mexico gaat men anders om met vuilnis dan de regio’s waar de vele toeristen vandaan komen. Verbrandingsovens of recyclagecentra bestaan er niet. Ook een in-huis sorteringssysteem is door de overheid tot nu toe nooit gepromoot. Ook al zijn er kleine initiatieven zoals een pop-up recyclagepunt of een refill-project, waarbij je bij verschillende handelaars je drinkfles kan vullen: dit stopt de gigantische afvalproductie niet.

Op luchtbeelden zijn de grote, grijze rookwolken duidelijk te zien. Elk jaar rond dezelfde periode komen er oproepen binnen dat de “oude” vuilnisbelt alweer in brand staat.

Het opgehaalde vuilnis is een mix van alles wat je maar kan bedenken. Karton, gebroken glas, blikjes, etensresten, pampers en zelfs toiletpapier gaat bij de meerderheid van de families, hotels en restaurants dezelfde vuilniszak in. De vuilniswagen ledigt de wagen op de openluchtvuilnisbelt, die op springen staat. Elke dag halen de diensten een 100-tal ton vuilnis op in Tulum, wat in het hoogseizoen kan stijgen tot 140 en 160 ton vuilnis per dag.

Dit afval komt terecht op een openluchtvuilnisbelt van 9 hectaren groot, die al sinds 15 jaar gebruikt wordt en eigenlijk door de gemeente als “vol” en “gesloten” is verklaard. De “oude” vuilnisbelt staat op instorten. Het is een tikkende ecologische tijdbom. Lagen en lagen afval zijn bovenop elkaar opgestapeld, in volle natuur. Een Canadese filmmaakster kaartte vorig jaar deze problematiek aan in een documentaire “The Dark Side of Tulum”, waarin gruwelijke beelden van torenhoge vuilnisvelden te zien zijn.

Deze “oude” vuilnisbelt staat op instorten, er is simpelweg geen plaats meer voor meer afval. De nieuwe vuilnisplaats die door het gemeentebestuur werd aangeduid is in minder dan één jaar gevuld, en hebben ze ook moeten sluiten. Waar ze met al dat afval naartoe moeten is één probleem, wat er in tussentijd gebeurt met de vuilnisbelt, is een andere zaak. Elk jaar kent de regio een droogseizoen, waarin regen voor enkele maanden uitblijft. Dit zorgt voor lange periodes van droogtes waarin het –in openlucht opgestapeld vuilnis- een extra bedreiging vormt: brand.

Op luchtbeelden zijn de grote, grijze rookwolken duidelijk te zien. Elk jaar rond dezelfde periode komen er oproepen binnen dat de “oude” vuilnisbelt alweer in brand staat. Een permanente rookgeur hangt over het gebied. De brandweer heeft zijn handen vol met het blussen van de vuilnisbelt, die soms wel weken aan een stuk kan branden.

Niet alleen de vuilnisbelt brandt, maar door de droogte zijn bossen in de hele regio in gevaar. Het aantal branden is zo drastisch hoog dat ze vele vrijwilligers nodig hebben om het hoofd te kunnen bieden. Lokale bewoners halen alles uit de kast om te helpen. Uit onderzoek blijkt dat 99% van de branden van menselijke aard zijn, zou het kunnen dat de branden (opzettelijk) zijn aangestoken?

De opmars van real estate

De geruchten dat branden opzettelijk zouden aangestoken worden, heeft ook heel veel te maken met de boomende huizenmarkt in Tulum. Nieuwe gebouwen rijzen er als paddenstoelen uit de grond. Immobiliënkantoren beleven gouden tijden. 

Een groep apen die vlucht voor het scherpe gekraak van de machines, staat me voor altijd op het netvlies gebrand.

Maar het gevolg is vernietigend. Unieke mangrovewouden die van cruciaal belang zijn voor de ecosystemen worden zonder meer gekapt. Stranden worden opgespoten met gevolg dat duizenden zeeschildpadden hun jaarlijkse broedplaats verliezen. Buldozers staan klaar om met een allesvernietigende kracht jungles neer te halen. Al ras, geen enkele boom blijft overeind. Een groep apen die vlucht voor het scherpe gekraak van de machines, staat me voor altijd op het netvlies gebrand.

De speculatie op real estate in Tulum is enorm. Gebaseerd op meer exponentiële speculatie op groei, komen er steeds meer vakantieappartementen, luxe condos en hotels bij, maar ook het aantal inwoners van Tulum is tussen 2000 en 2020 gigantisch gestegen. In het jaar 2000 had Tulum amper 6.000 inwoners, fast forward naar vandaag zijn dat er om en bij de 72.000. Ook werkkrachten vanuit andere regio’s worden aangetrokken door de groei van de jobmarkt.

De (aangestoken) branden komen de markt goed van pas, omdat deze gebieden niet meer onder “ecologisch van belang”’ gecatalogeerd worden. Zo worden ze een hapklare brok voor het volgende bouwproject. Om dan nog maar te zwijgen of de infrastructuur van deze bouwprojecten ecologisch verantwoord is.

Uiteraard heeft corruptie hier ook een hand in. Tussen Kerst en Nieuw vorig jaar werden “stiekem” een aantal decreten uitgevaardigd door de lokale overheid. Daarbij zou de toegelaten bebouwbare oppervlakte van een grond plots 300% hoger liggen. Een voorbeeld: een terrein waarop normaal gezien 374 huizen toegelaten werden op de totaal toegelaten bebouwbare oppervlakte zou plots verhogen naar 72.000 woningen.

Beter gezegd zouden dat dus woonblokken worden. Toeval wil dat de helft van de aangeduide terreinen eigendom is van één persoon. Gelukkig stak een lokale actiegroep snel genoeg een stokje voor het goedkeuren van deze decreten. Maar het blijft opletten.

Nieuwe mindset voor reizen

Ironisch genoeg was eco-reizen volgens Knack één van de reistrends voor 2020. Onze planeet is nog voor even in rustpauze, maar we hebben dringend een nieuwe mindset nodig voor onze volgende reizen. Dit is wat jij kan doen om minder impact te hebben op je volgende bestemming:

Kies voor kleinere en lokale hotels in plaats van grote hotelketens.

Kies voor een eco-stay

In Tulum zijn er vele opties voor eco-stays, zodat de ecologische voetafdruk van je reis minder groot is. Kies voor kleinere en lokale hotels in plaats van grote hotelketens. Kleinere boutiquehotels of door eigenaars uitgebate verblijven houden vaak meer rekening met ecologische aanpak. Kies voor alternatieve verblijven die minder impact hebben op de natuur, zoals glamping. Kijk bij het uitzoeken van een verblijfplaats naar indicatoren die erop wijzen dat de eigenaars belang hechten aan ecologie: bijvoorbeeld het aanbieden van organische verzorgingsproducten, recyclage of aanbieden van een refill systeem.

Consuminder

Zoals eerder gezegd, toerisme maakt de afvalberg enkel groter. Voornamelijk plastic flessen voor eenmalige gebruik zijn een groot probleem. Neem je hervulbare drinkfles gewoon mee in je koffer, dat neemt niet veel plaats in beslag en je vermindert je impact aanzienlijk. Vraag de locals naar het dichtbijzijnde refill-punt voor drinkbaar water. Hiermee maak je contact met de lokale bevolking en bovendien creëer je bewustzijn, twee vliegen in één klap. In Tulum vindt je heel wat refill-punten voor drinkbaar water. Zeg ook nee tegen plastic rietjes of wegwerpbestek.

Consumeer lokaal

Steun de locals. In plaats van snel die fles fruitsap in de supermarkt in je karretje te gooien, stop eens aan dat lokale fruitstandje naast de weg. Je krijgt er een grote glimlach en een wellicht goedkoper product voor in de plaats. Of probeer dat restaurant dat enkel met lokaal gekweekte groenten werkt. Wil je graag op excursie: ga voor peer-to-peer ervaringen, bijvoorbeeld een lokale gids die je rondleidt. Probeer het aantal tussenpersonen voor excursies te verminderen, zodat het grootste stuk van de taart overblijft voor de locals.

Slow travel

Neem je tijd om een bestemming goed te leren kennen. Neem beter een paar weken de tijd om rustig rond te reizen, dan snel een weekje over en weer naar het paradijs. Elke vliegtuigreis heeft immers ook een impact. Overweeg om een fiets te huren of wandel rond in de stad. Door slow travel zal je meer in diepte je bestemming beleven. Denk eens na over carpoolingdiensten zoals BlablaCar of initiatieven zoals Couchsurfing. De lokale bus nemen kan op zich al een avontuur zijn, het zal je ervaring enkel uitdiepen. 

Door vragen te stellen creëer jij een impact, meer bewustzijn.

Stel vragen

En vooral: stel vragen. Vragen. Vragen. Bevraag je hotel over eenvoudige zaken zoals hun vuilnissorteringssysteem of in hoeverre de verzorgingsproducten ecologisch zijn. Vraag de locals de weg naar het refill-punt. Wellicht zal je een paar keer horen dat ze het niet weten, dat is helemaal niet erg. Het is helemaal niet de bedoeling om belerend over te komen, eerder om alternatieven te tonen of om aan te zetten tot nadenken.

Hoe meer vraag er is naar ecologische concepten, hoe meer men bereid zal zijn ernaar te luisteren in de toekomst. Hoe meer dat men lokaal snapt dat we als reiziger belang hechten aan het behoud van de natuur, hoe meer ernaar gehandeld zal worden. Door vragen te stellen creëer jij een impact, meer bewustzijn.