Naar Brazilië onder slecht gesternte

Vandaag, hop!, voor de 24ste keer naar Brazilië. Ja, ik weet dat het slecht is voor mijn ecologische voetafdruk, maar laat ons zeggen dat ik deze planetaire belasting heel het jaar door probeer in evenwicht te brengen. Hoe? Door mij in regel per trein en vouwfiets te verplaatsen. En door niet te veel dierlijke eiwitten te consumeren.

Dialoog met concrete mensen

Telkens weer ervaar ik dat het zin heeft om deze jaarlijkse trip van internationale dialoog te ondernemen. Waarom? Awel, dialogen met concrete mensen, bewegingen, NGO’s, overheden.

‘Zou president Temer beseffen dat de watertekorten in São Paulo te maken hebben met de ontbossing in het Amazonegebied?’

Niet louter virtueel via facebook, twitter, facetime, whatsapp, website, webinar, e-mail en wat nog meer.

Elke week heerst er wel een nieuwigheid in de “sociale” media. Zelfs Trump twittert deze dagen niet alleen, maar gaat lijfelijk naar het ondergelopen Houston.

Zouden de overstromingen in de Verenigde Staten verband kunnen houden met de klimaatverandering, die hij als president zo ontkent?

Of neem nu de Braziliaanse, door en door corrupte president Temer. Zou hij beseffen dat de watertekorten in megapolis São Paulo te maken hebben met de ontbossing in het Amazonegebied, 2500 kilometer hogerop?

Adieu Renca-reservaat

Vorige week trok Temer per decreet een dikke streep door een natuurgebied van 46.000 vierkante kilometer, ongeveer de oppervlakte van Denemarken. Hij beweert dat er in het Renca-reservaat “duurzaam” naar goud en andere mineralen gezocht zal worden. Slechts 30 procent van het desbetreffende Amazonegebied zou mogen geëxploreerd worden.

De geschiedenis leert ons iets anders. Van zodra er wegen getrokken worden, begint aan weerszijden de ontginning. Inheemse volkeren komen onder druk te staan, worden ziek, uitgemoord en verdreven. Na de ontbossing, komen de veeboeren. Na de veeboeren is het de beurt aan de sojamijnbouw.

‘Het toppunt is dat Blairo Maggi, de grootste sojaboer en grootste ontbosser van Brazilië, sinds voorjaar 2016 Minister van Landbouw is’

De regering en het parlement worden gedomineerd door grootgrondbezitters, vee- en sojaboeren. Ze staan voor de zogenaamde ontwikkeling van het Amazonegebied. Mijnbouw hoort daar bij. Mijnbouw, landbouw-als-mijnbouw en petroleum horen bij elkaar.

Uit tal van studies blijkt dat petroleum en sojamonoculturen geen plaatselijke ontwikkeling en rijkdom genereren, tenzij -in het geval van petroleum- voor wat expats en elites van het betreffende land.

Heel wat Afrikaanse landen prijken nu op de lijst van recente petroleumontginningen. Nochtans gaan hun plaatselijke economiën er niet op vooruit. Honderdduizenden jongeren blijven richting Europa optrekken wegensge geen werk, geen inkomen, geen toekomst.

Daar komt nu de sojavloed overheen met Braziliaanse fazendeiros [landbouwers, nvdr] en Chinezen die de Afrikaanse savanne vol soja beginnen te zetten voor het veevoer van Eurazië. Gemiddeld wordt er een arbeidsplaats per 180 hectare soja gecreëerd.

Het toppunt is dat Blairo Maggi, de grootste sojaboer en grootste ontbosser van Brazilië, sinds voorjaar 2016 Minister van Landbouw is. Welke belangengroepen worden door zo’n minister bediend?

Drama en verzet

Het is niet alleen een drama voor de biodiversiteit en voor de volkeren van het Amazoneregenwoud. In de Cerrado wordt nog meer gekapt en afgebrand. Tussen 2013 en 2015 verdween in dit unieke gebied 30.000 kilometer, bijna de oppervlakte van België.

Vlaanderen, waar de meeste Belgische varkens en kippen gehuisvest zijn, heeft dan ook 750.000 hectare overzee nodig om het nodige veevoer aan te slepen. Dat is meer dan de 700.000 afgesproken hectares voor landbouw in Vlaanderen.

‘Gelukkig is er veel verzet van inheemse volkeren, Afrobrazilianen, volksbewegingen en is er formeel gezien in Brazilië nog een rechtsstaat met scheiding der machten’

Ja, en de meeste soja voor dit veevoer komt uit de Braziliaanse Cerrado. De eeuwige maïsvelden in onze eigen contreien doen de rest. Het is niet toevallig dat Wervel sinds 2009 in het trieste sojaverhaal de Cerradokaart trekt.

Verheugend is dat grote organisaties als Greenpeace, WWF, Friends of the Earth Europe en Fern in hun analyse het Cerradodrama beginnen te integreren.

Gelukkig is er veel verzet van inheemse volkeren, Afrikaanse afstammelingen in de Quilombo’s [voormalige nederzettingen van weggelopen Afrikaanse slaven, nvdr], volksbewegingen en is er formeel gezien in Brazilië nog een rechtsstaat met scheiding der machten.

Een recente uitspraak van het Hooggerechtshof in een ander conflict over de Xingu ten voordele van het inheemse volke is een lichtpuntje in deze duistere tijden.

Om in te loggen op het internet bij mijn gastgezin, moet ik het paswoord ‘foratemer’ gebruiken. Fora Temer: Temer buiten! Van verzet gesproken.

Waakvlam tegen wanhoop

Het maakt me allemaal triest en pessimist. Op zo’n momenten houdt wijlen Vaclav Havels (schrijver en voormalig president van Tjechië) onderscheid tussen optimisme en hoop mij gaande. Een van de eerste activiteiten tijdens deze tournee is in São Paulo spreken op het VEGfest van de Braziliaanse vegetariërs.

‘Vermindering van de consumptie van dierlijke eiwitten en het behoud van de Cerrado’ zijn het thema. De Braziliaanse vegetariërs en veganisten zijn een onderdeel van deze gerechtvaardige hoop. Een waakvlammetje tegen de wanhoop in.

‘Hoop is ergens voor werken omdat het goed is,
niet alleen omdat het kans van slagen heeft.
Hoop is niet hetzelfde als optimisme,
evenmin de overtuiging dat iets goed zal aflopen,
wel de zekerheid dat iets zinvol is
ongeacht het resultaat.’

Vaclav Havel