Spreidstand in het mooie manke land

Ze hadden er ons nog zo voor gewaarschuwd. Zuid-Afrika, en zeker Cape Town, ‘it gets easily under your skin’. Ik voel het beestje zitten, en het blijkt er een met weerhaakjes. Net nu we moeten beslissen of we ons verblijf verlengen. Nog even in dit mooie manke land, of toch maar back to reality, het gebouleverseerde Brussel, ons comfortabele land vol mopperkonten?

  • © Idalie Vandamme dralen aan de uitgang - station Vishoek Cape Town © Idalie Vandamme
  • © Idalie Vandamme Where to go - land zonder hoofd © Idalie Vandamme
  • © Idalie Vandamme wachten op treinen die niet komen © Idalie Vandamme
  • © Idalie Vandamme exit station Fish Hoek © Idalie Vandamme
  • © Idalie Vandamme op het strand in het land van de achterblijvers © Idalie Vandamme
  • © Idalie Vandamme exit treinstation Woodstock © Idalie Vandamme
  • © Idalie Vandamme exit treinstation Woodstock © Idalie Vandamme

Deze morgen aan de schoolpoort kwam het er letterlijk uit: ‘Hoe het nu zat met onze beslissing? Ach, living in doubts, I know, wij Zuid-Afrikanen spelen dag in dag uit met de gedachte of we niet beter elders zouden zijn’.

Vijf voor twaalf

Op de braai bij lokale leeftijdsgenoten was de teneur somber. Dat ze met hun ‘ancestrale’ visa-procedure bezig zijn. Het zoveelste plan B dat elke blanke Zuid-Afrikaan hier achter de hand heeft. Liever een berooid leven elders mét opties, dan hier vast te komen zitten. Want het gaat hier echt niet de goede richting uit. Dat het post-apartheidsregime er niks van heeft gebakken, en dat de job-vooruitzichten voor blanken nihil zijn. Je functie moeten afstaan aan een minder competent iemand die deze krijgt omwille van een huidskleur, dat is wellicht even slikken. Je zuurverdiende centen dagelijks zien devalueren, en in het buitenland een arme stakker blijken… voor Jason was ‘onze tijd hier op’.

Die oude blanke angst om uit de kolonie verdreven te worden, het blijkt hier springlevend.

Die oude blanke angst om uit de kolonie verdreven te worden, het blijkt hier springlevend. ‘Kijk maar wat er in de omliggende landen aan het gebeuren is, waarom zou het niet tot hier komen?’ Zijn jeugdvriend werd als tiener doodgestoken voor een oude Nokia. Kleurt dit zijn woorden zo donker, of is hij gewoon een realist?

Dit angstdiscours is hier altijd al als een basso continuo aanwezig. Toch lijkt het de laatste maanden in crescendo te gaan; veel kritische en ontgoochelde stemmen begeleiden nu de paranoia. Waarom het land flirt met de afgrond. De rampzalige droogte, falende economie, het huiswerk dat nooit gemaakt werd en een clown for president – het is geen ideale combinatie.

© Idalie Vandamme

Where to go, land zonder hoofd

It can only get better

Onze gepensioneerde buren uit Johannesburg brachten wat nuance. ‘Als jullie hier gelukkig zijn? Op het einde wegen alleen de goede jaren door. En het gaat hier zo slecht nu, it can only get better’. Zelf hadden ze spijt dat ze hier bij hun ouders waren gebleven en zo hun eigen kansen in de wereld lieten schieten. Hun eigen kroost moest dus kost wat kost het land uit. Mission accomplished; ze maakten carrière, scoorden Europese paspoorten, en het mooiste van alles; ze kwamen uiteindelijk terug. Want wie hier opgroeit…

Het begint me stilaan te dagen dat we in een vallei vol achterblijvers wonen. Achter elke gevel schemert er gemis naar verre kinderen en spijt over mislopen levens. Iedere ochtend weer zie ik de diepe droefenis in de ogen van auntie Jane; een ganse kleuterschool kan haar leegte niet compenseren. Europese vrienden adopteerden hier al met groot succes een lokale oma voor hun jonge volkje.

De financiële fuik

Ik ken hier Europese mama’s die de liefde zijn gevolgd. Een vliegtuigticket terug naar de roots zit er bij de tweeverdieners niet meer in. Gelukkig zakt hun familie graag eens af naar dit mooie land, maar het is incontournable; na een poos zit je hier vast. Dan heeft dit land je financieel bij de lurven en moet je het doen met het lekker weertje en de mooie setting.

Na een poos zit je hier vast. Dan heeft dit land je financieel bij de lurven en moet je het doen met het lekker weertje en de mooie setting.

Op de radio gaat het ook vaker over geldzaken en de rand dan me gezond lijkt, en ook rondom ons blijkt het een delicaat onderwerp. De lonen liggen laag, uitkeringen zijn om te lachen, aanvaardbaar onderwijs en gezondheidszorg voor eigen rekening. Op school is er ook geen overschot; of we maandelijks ook het toiletpapier en de tissues kunnen voorzien, en glitters, en groenten voor de soep? Fondsen werven kunnen Zuid-Afrikanen wel als de beste. Wekelijks worden er onder de ouders door zichzelf samengestelde verrassingsmanden verloot. De South Peninsula Moms doen online hoofdzakelijk aan versjacheren en sakkeren. Het is een feit, het “blanke” leven is niet meer wat het was.

Sharing is caring

In het naburige township of the coloured area verdienen hardwerkende mensen een zesde van wat de norm is bij deze blanke middenklasse. Hoe doen die dat dan, en hoe geraken zij daar ooit uit? Aan de kassa moet ik altijd mijn geweten dimmen, niet teveel beseffen dat mijn rekening het halve maandloon van de kassierster bedraagt.

Blanken delen bij het zien van de miserie al eens hun kleingeld uit, of een liefdadig mandje hier en daar. De zwarte man met zijn kartonnen bedelbordje ‘no food please, I want a job’ vind ik in die context best pittig. Men gedraagt zich hier doorgaans zoals mijn zoontjes doen als ze “moeten” delen; met groot misbaar, flink tegen hun goesting het kleinst mogelijke kruimeltje overhandigen. ‘Say thank you!’ En intussen plannen smeden om het zinkende schip te verlaten.

© Idalie Vandamme

 

Afrophobie

Als het op spreidstand en keuzes aankomt, heeft het (gekleurde) merendeel hier ook weinig te kiezen. Fondsen noch ancestrale visa-connecties achter de hand. Neem nu auntie Stella uit Zimbabwe, de kleuterjuf waar mijn jongste mee is gezegend. Zij wil wel blijven, maar ze weet ook dat het hier elk ogenblik gedaan kan zijn. Dat maakt haar erg ‘in het moment’. Een juf die je iedere dag opnieuw bedankt, gewoon, om te komen, dat is verwarrend. Zou het niet omgekeerd moeten zijn?

De ambitieuze regenboognatie opende in 1994 haar grenzen voor immigranten uit Zwart-Afrika. Op de beloofde bescherming kunnen deze legal foreigners intussen niet meer rekenen. Deze vaak goed opgeleide en werkwillige mensen worden door de zwarte Zuid-Afrikanen steeds meer als bedreigend ervaren. Ze vormen bliksemafleiders voor hun torenhoge frustraties.

Grove xenofobie, intimidatie en rellen met dodelijke afloop maken dat de overheid deze legale immigranten al vaker onwettelijk het land uitgezet. De ouders van Bendi, boezemvriend van mijn oudste zoon, huren hier een veel te duur appartementje. In het township of de coloured area is het voor hen te gevaarlijk, en zelfs hier komen ze ‘s avonds beter niet buiten. Freddy deed universitaire studies in de R.D.C., hier is hij soms elektricien. Teruggaan is geen optie, blijven uiterst stresserend en niet de bedoeling, Amerika of Europa een steeds verder weg drijvende droom.

© Idalie Vandamme

exit Fish Hoek

From Belgium?

Onze aanwezigheid als hoogopgeleide Europeanen lokt hier vaak enige verwondering uit. De Paki in de phoneshop wond er geen doekjes rond. ‘From Belgium? Such a good country. What the hell are you doing here? Not good here for you!’

Nuchtere zielen hadden hier al reeds lang hun biezen gepakt, maar we zijn nu eenmaal niet uit dat hout gesneden. Onze visumaanvraag was een ware kwelling om uiteindelijk een muis te baren. De Zuid-Afrikaanse home affairs brengt intussen lukraak wijzigingen aan in een reeds ondoorgrondelijke wetgeving. Zonder de juiste advocaat aan je zijde slinken je kansen op visumsucces drastisch.

Op donkere dagen lijkt het me dat men hier niet naar mij lacht, veel eerder naar het geld in mijn tas.

Het beleid gaat uit van eenrichtingsverkeer - al geldt dat natuurlijk op de meeste plaatsen - we zijn het als Europeaan niet echt gewoon. Welgekomen om voor een korte termijn zoveel mogelijk middelen en eventueel ook wat kennis uit te delen. Banken kijken er nauwlettend op toe dat geen enkele rand het tot voorbij de landsgrenzen brengt. We zaten hier al eens heel krap bij kas, en dan word je pijnlijk goed gewaar hoe dit land maar in één richting aaibaar is. Zoals toen we met een doodzieke zoon bij een dokter kwamen. Ze schoten er pas in actie toen we meermaals het woord “cashpatient” lieten vallen. Op zo’n donkere dagen lijkt het me dat men hier niet naar mij lacht, veel eerder naar het geld in mijn tas.

De extreme werkelijkheid

En toch, we zijn nog heel, niemand bedreigde ons of nam ons iets af… We schijnen zelfs - dat wordt ons toch verteld. Strooit de onwezenlijke schoonheid van dit land dan zoveel zand in onze ogen? Doezelen we wat weg in dit zo comfortabele klimaat?

Alles is hier in zijn uitersten aanwezig; het volledige spectrum, alsof iemand een hele straffe filter over de werkelijkheid heeft gelegd. Ik schreef al eerder over de schoonheid en de gruwel, de misselijkmakende luxe en dito miserie. Je ontmoet hier de meest zwartgallige paranoïde zielen (zoals: behulpzame blanke mountainbiker die ons bij de wegbeschrijving even vlakaf meegeeft dat de kleurlingen dom maar niet gevaarlijk zijn maar de zwarten sluw en erop uit om je te doden) maar ook de meest waanzinnige altruïstische idealisten (zoals: therapeutische paardenboerderijen voor township-kinderen). Het is een werkelijkheid die soms tijd vraagt om te bufferen. Of houd je haar beter wat op een veilige afstand? Zuid-Afrikanen zijn soms zo onbereikbaar achter hun dikke vel.

De dode zwemmer

Enkele weken geleden verdronk hier een man tijdens zijn ochtendduik. De hele mooie nazomerdag lang lag zijn lichaam eenzaam op het strand, roerloos onder een lichtblauwe handdoek. Badgasten wandelden rakelings voorbij, honden snuffelden, kinderen stoeiden; ik werd misselijk van die gelatenheid. Zijn Europeanen dan gewoon watjes? Een week later werd voor de verdronken zwemmer een afscheid georganiseerd. Bij het ochtendgloren dronken zijn naasten samen een glaasje, ze vertelden anekdotes (het heerschap ging op zijn 67ste nog steeds per skateboard naar zijn werk) en sprongen dan - hop - samen de zee in. Ze waren zo dankbaar dat ze hem in hun leven hadden gehad.

Een staaltje van het dikke vel, maar ook het savoir-vivre waar ik de Capetonians toch om bewonder. Ze weten verdomd goed wat het belangrijkste is en ze leven er ook naar, in het hier en nu. Je goed omringen, tijd maken voor jezelf, je kinderen en je naasten. De confrontatie met de elementen aangaan, om dan bij zonsondergang een wijntje te drinken en een vuurtje maken. Basisgeluk dat niet teveel moet kosten.

© Idalie Vandamme

 

En zij die hier bezig zijn met overleven, die hebben éen geheim; lichter in het leven staan. Hun besognes lees je uit de vele stickertjes op de trein, zouden ze echt naar dokter Solution gaan? Problems at R270 guaranteed: met o.a. Lost lover (same day) - Win big court cases - Stop cheating spouse - Win tender and contracts - Get your job back immediately - Debt cleaning in just few minutes

Soms ervaar ik hier een ongekende solidariteit en hartelijkheid. Net wanneer je eens buiten de lijntjes kleurt, een hand uitsteekt, een lifter oppikt of de taxibus neemt. Iets onder achterblijvers, ‘on est tous dans le même sac’. We reden onlangs de “mother city” uit met 26 (dat waren er 15 teveel) in een minibus toen er geen treinen reden omdat er weer eens tientallen in brand waren gestoken. Bloedheet en niet bepaald comfortabel, maar dat werd ruimschoots gecompenseerd door de gezelligheid. 30 km to go met de warme billen van twee schaterlachende Afrikaanse mama’s op mijn schoot, only in Cape Town.

Zuid-Afrika, het is een dame met kapsones, ze slaat en zalft, keer op keer. Het maakt kiezen niet eenvoudig, maar het houdt je in elk geval wel wakker.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.