Sterk in kwetsbaarheid

Kris Janssens . 12 december 2021

Cambodja is duidelijk geen Europa, maar voelt op een manier toch vertrouwd aan voor journalist Kris Janssens. Toen hij er voor het eerst terecht kwam, had hij net drie maanden in India gewoond. En het verschil is groot. 'Het lijkt alsof je hier in Cambodja drie versnellingen lager schakelt.'

Is Mumbai een chaotische stad die dag en nacht gonst van de bedrijvigheid, dan lijkt het alsof je hier in Cambodja drie versnellingen lager schakelt. Zeker als het bijvoorbeeld gaat over opéén gepakte mensenmassa’s, sluikstorten op straat of zichtbare armoede.

Toegegeven, ook hier fietsen kinderen voorbij met grote vuilniszakken vol flessen en blikjes, waar ze een bedrag per kilo voor krijgen. Afval verzamelen is dé manier voor de allerarmsten om geld te verdienen. Soms zie je ’s avonds een heel gezin door de stad rijden: de vader op de motorfiets en de kinderen in een aanhangwagen. Ze volgen een route langs verschillende stortplaatsen, die in de loop van de dag aangroeien en rond middernacht zullen worden opgeruimd door de vuilniskar.

Maar voor het zover is, kruipen kinderen met een lamp op hun hoofd door de bergen afval, op zoek naar alles wat nog bruikbaar is. Eén keer kijkt zo’n jongen op van zijn werk en een paar seconden hebben we oogcontact. Z’n blik is niet verwijtend, maar ik zie wel een soort realiteitscheck in zijn ogen. Daarna zoekt hij naarstig verder tussen de rommel, terwijl ik nog een slokje neem van m’n glas wijn.

In dit land bestaan verschillende werelden naast elkaar en ik heb geleerd om dat een plaats geven. Anders is het moeilijk om hier te wonen. Maar het betekent niet dat ik onverschillig ben. Natuurlijk wil ik een betere toekomst voor deze afvalverzamelaars.

Daarom ben ik blij dat ik hun verhaal een plaats heb kunnen geven in de video die ik voor Canvas maak. De reportage gaat over de leerlingen uit de circusschool van Battambang. Het publiek ziet enkel de spots, de glitter en de geschminkte gezichten. Maar ik wil het dagelijkse leven van deze artiesten tonen, hoe het eraan toe gaat àchter de coulissen, als het applaus weggestorven is.

En één van de jongeren, Pinak, helpt zijn gezin met afval verwerken. Ik ga bij hem op bezoek. Zijn moeder zit naast hun huis op haar knieën in een zee van plastic flesjes, die gesorteerd moeten worden. Ze vertelt me in tranen dat ze geen andere keus heeft dan te leven van vuilnis, omdat haar man gestorven is en er geen uitkering voor weduwen bestaat.

De eerlijkheid van deze vrouw raakt mij. Zonder het zelf te beseffen, maakt ze een diepe indruk op mij door zich te tonen zoals ze is, zonder iets te verbloemen of te verbergen. Ik kan haar angsten zien, maar mag ook in haar dromen kijken. Ze zal dapper blijven rondrijden op zoek naar plastic, blikjes en stapels karton. Tot haar zoon Pinak later, met het geld dat hij verdient als acrobaat, voor een sociaal vangnet kan zorgen.

Eenzelfde verhaal bij Dara, een andere ambitieuze artiest, die op z’n 25ste al kostwinner is. Zijn naam betekent ‘ster’ of ‘vedette’. Ook Dara woont bij zijn moeder en ook zij is weduwe. “Ze is op dit moment erg ziek”, zegt de jongeman mij vooraf, alsof hij mij wil waarschuwen voor wat ik bij hem thuis te zien zal krijgen.

Het gezinnetje heeft een typische houten woning, met beneden één open ruimte zonder duidelijke voordeur of afgesloten ramen. Ik vraag mij af hoe deze mensen het droog houden tijdens het regenseizoen. Achterin de kamer, waar amper daglicht komt, is een kleine keuken. Kasten zijn er nauwelijks, potten en pannen hangen aan metalen haakjes tegen de houten palen, die de bovenverdieping dragen.

Vooraan staat een groot bed, waar de moeder van Dara op zit. Ik heb nog nooit iemand zoveel waardigheid zien uitstralen, sterk in al haar eenvoud en kwetsbaarheid.

Het gesprek gaat over afscheid nemen en loslaten.

Hoewel ze er verzwakt en mager uitziet, zit ze tussen de kussens zoals de koningin van Sheba. De vrouw beweegt op een gracieuze manier en praat met een diepe stem die niet per se mooi is, maar wel respect afdwingt.

Het gesprek gaat over afscheid nemen en loslaten. Dara gaat binnenkort trouwen en wil zijn eigen gezin beginnen. En hoewel hij zegt dat hij z’n moeder nooit in de steek zal laten, heeft zij het er zichtbaar moeilijk mee om haar kind te laten gaan.

Pas na een tijdje merk ik dat ze een hemd draagt van VOGUE. Ik maak mij de bedenking dat het wellicht uit zo’n container met ‘kleren voor de derde wereld’ komt -ooit door iemand achteloos weggegooid tijdens een lenteschoonmaak. Zo’n kledingstuk verdwijnt dus niet altijd in het zwarte gat van de textielbak, maar komt bijvoorbeeld bij de moeder van Dara terecht, die het vandaag speciaal heeft aangetrokken om haar buitenlands bezoek te ontvangen.

Ik ben jaloers op de fiere eigenwaarde van dit volk. Ikzelf laat vaak al mijn hoofd hangen als er iets niet meteen lukt zoals ik het zou willen. Maar de Cambodjanen zijn trots op wat ze wél hebben en kunnen het leven recht in de ogen kijken, met een blik van “kom maar op met je tegenslagen”.

Lang na de montage van de Canvas docu, hoor ik dat Dara’s moeder is overleden, een zoveelste opdoffer. Kort na onze opname moest de circusschool er ook al noodgedwongen mee ophouden omdat corona op het toneel verschenen was. Maar de jongen recht zijn rug, springt deze nieuwe uitdaging zonder angst tegemoet, in de wetenschap dat hij zoals altijd toch weer op z’n voeten terecht zal komen.