Plattelandstradities in Brazilië verdwijnen door oprukkende individualisering

Zo’n tournee van zes weken doorheen Brazilië is zwaar, maar ook een permanent feest. Je trekt van stad naar stad, van beweging naar NGO, van universiteit naar landbouwschool, van werkgroep naar actiegroep, van TV naar radio, etc. . Ter plekke zijn er altijd zalige mensen, die je agenda, eten, overnachting, vervoer behartigen.

In Goiás Velho, de voormalige hoofdstad van deelstaat Goiás, is het niet anders. Aguinel van de plaatselijke CPT komt me aan de rodoviária ophalen en Diogo van het Instituto Federal toert met me rond naar de plattelandsschool Olimpia, naar de experimentele school ‘Vila Esperança’, het Instituto Federal, de universiteit van deelstaat Goiás, de agro-ecologische werkgroep Gwatá, de secretaris van leefmilieu, een interview voor een radio, etc.

Een typisch bier van deze historische stad en een ijsje met baru horen ook op het menu. Oef!

Goiás, een elfde van België

Goiás ligt in een put tussen mooie, beschermde bergen. Meest bekend is de Serra Dourado. Omdat deze koloniale stad, omwille van deze bergen, niet kon uitbreiden, werd een tachtigtal jaar geleden hoofdstad Goiânia gesticht, een 130 km. verder. Nochtans is het grondgebied van deze gemeente, naar Belgische normen, indrukwekkend: 30.000 km2, 1/11e van België dus.

Voor het schoolvervoer van en naar de stad, op het platteland zelf, rijden buschauffeurs in totaal tot 5000 km2 per dag. Zo’n gemeente is dan ook veel groter dan het Brussels hoofdstedelijk gewest met zijn 19 gemeenten en een regering met ministers. Nee, hier besturen een burgemeester en vereadores (te vergelijken met schepenen) met hun secretariaten. Sommige secretariaten hebben wel 600 werknemers. Het milieusecretariaat beschikt maar over vijf medewerkers. Deze verhouding zegt natuurlijk iets over de prioriteiten.

Bovendien heeft een gemeente geen politie. Dat is de bevoegdheid van de deelstaat met de ‘polícia militar’ (te vergelijken met onze vroegere rijkswacht) en de federale overheid met zijn ‘federale politie’.

Deze structuur maakt controle en bekeuring van de vele milieudelicten er niet simpeler op.

Individualisering rukt op

De laatste decennia werden in heel Brazilië duizenden plattelandsscholen gesloten. Het is een algemene politiek om de kinderen van het platteland naar scholen in de stad te sturen, wat een vervreemding van hun context meebrengt. Deze politiek versnelt alleszins de plattelandsvlucht van jongeren.

Goiás is één van de gemeenten die er toch voor opteert om vier basisscholen op het platteland open te houden. Olímpia, op zo’n 30 km. van het stadscentrum, is er één van. Interessant om te bezoeken. Ze zetten sterk in op agroecologia en je voelt hier meteen dat er een sterke synergie is tussen de diverse partners in Goiás. Diogo van het Federaal Instituut bijvoorbeeld.

Een leraar doet wel zijn beklag dat de individualisering toeslaat. De school stimuleert het volhouden van de ‘mutirões’, het elkaar helpen bij de oogst. 

Een leraar doet wel zijn beklag dat de individualisering toeslaat. De school stimuleert het volhouden van de ‘mutirões’, het elkaar helpen, bv. bij de oogst.

In Goías hadden ze zelfs een heel typisch, bijna in onbruik gekomen, traditie: de traição. Het gaat om een leuk bedriegen, een variant van de mutirão. Geburen doen van alles achter de rug van de boer, meestal met medeweten van de boerin. Zo’n tradities waren peper en zout van het samenleven op het platteland.

Ze dreigen te verdwijnen door de algemene tendens van “ieder voor zich”. 

‘Dat vertaalt zich nu ook in wetten die de verworvenheden van sociale bewegingen uithollen’. Dat stelt Aguinel van CPT in een vergadering. De herverdeling van gronden moet niet meer via sociale bewegingen gebeuren (bv. MST, de landlozenbeweging), maar verloopt vanaf nu tussen de individuele aanvrager en de INCRA, het federaal instituut dat voor landhervorming instaat. Met de nieuwe wet zal het voor grileiros (fazendeiros die illegaal grond inpikken van de deelstaat of van de federale overheid) nóg gemakkelijker worden om hun verworven gronden te laten regulariseren. Goed nieuws voor de grote sojaboeren: de extreme grondconcentratie in dit land zal alleen maar toenemen i.p.v. afnemen.

Blijf dan maar eens over ‘maatschappelijk verantwoorde soja’ te spreken! Het blijft voor mij een mysterie dat de internationale veevoederindustrie dat label zo vlotjes kan claimen.

Van bedrog en verraad gesproken…

Het wordt de bewegingen en NGO’s in dit land, na de coup door de rechtse regering, niet gemakkelijk gemaakt. Financiering van ‘educação do campo’/plattelandsvorming verdampt.

Toch zijn degenen die hier voor instaan vastberaden om op te staan en verder te gaan, zij met weinig of geen middelen. Een professora van de universiteit koopt mijn boeken uit eigen zak. Om in de vorming in de schoot van de bewegingen te gebruiken. “Prima materiaal” zegt ze, “om in groepen te bespreken.”

Mijn hoed af voor deze dame en voor de duizenden in dit immense land die niet af- of opgeven. Spiritualiteit van de lange adem houdt hen gaande.