Victorie voor Famatina

De mensen van het Argentijnse dorp Famatina behaalden in juli 2013 een klinkende overwinning. Aan hun eis ‘El Famatina no se toca’ wordt voldaan, er komt geen openluchtmijn op hun berg El Famatina. De hardnekkigheid en samenhorigheid van Famatina heeft het gehaald van platte winstmotieven. Zeven jaar lang hebben ze gevochten tegen buitenlandse grondstoffenjagers en het Argentijnse politieke bestel, die de oude goudmijn wilden heropenen. Maar aan Famatina wordt niet geraakt.

  • Mexicana n°2 Raf Custers Mexicana n°2

Begin mei 2014. Bijna een jaar na de overwinning, blijven de mensen van Famatina wakker. De wachtpost aan Alto Carrizal blijft bemand. Soms houdt daar maar één dorpeling de wacht, soms twee, soms meer. Maar altijd staat er iemand op de uitkijk. Van Alto Carrizal voert er namelijk een pad omhoog, naar de oude goudmijn La Mexicana, boven op El Famatina. Willen er motorrijders en quads omhoog langs dit pad, de wachtpost ziet hen. Passeert er een verdacht voertuig, het wordt naar het dorp geseind. ‘Want zij kunnen altijd terugkomen’, zegt Paloma Gonzalez, 61 en commerçante, ‘zolang er goud in de berg zit, zullen zij daarop azen’. 

Het begon in 2006. Mensen uit het dorp zagen terreinvoertuigen van Barrick Gold. Dat bleek een Canadese mijnbouwfirma te zijn en geen kleine ook. Begin 2006 had ze nog 10 miljard dollar neergeteld om een andere firma te kopen. De zakenwereld zat toen midden in de mining boom ; wie geld wilde verdienen, investeerde in mijnbouw, en liefst van al in het winnen van goud. Let the good times roll, de sfeer onder speculanten en geldschieters was optimaal. [I]

 Maar met de mensen van Famatina boterde het niet. ‘We spraken die lui van Barrick aan, op straat, in vergaderingen’, zegt Paloma. Ik vraag of ze Spaans spraken. ‘Zoals jij’, antwoordt ze. Ze bedoelt slecht Spaans. ‘Het waren allemaal buitenlanders ; ze deden vanuit de hoogte, alsof wij stommelingen zijn’.

Raf Custers

Mexicana n°2

Barrick Gold wilde opnieuw goud winnen in La Mexicana, een goudmijn die tussen 1904 en 1926 met Brits kapitaal was uitgebaat. [II]

 Anders dan de Britten van destijds, zou Barrick het goud niet via tunnels bovenhalen maar in dagbouw, met een openluchtmijn. Dan wordt de berg gedynamiteerd en worden de brokstukken in openlucht vermalen en bewerkt om er het goud uit te halen. Dat werk gaat voort zolang de firma vindt dat het rendabel is. Zo wordt de put steeds groter en dieper.

Famatina ontdekte dat er boven in de bergen een groot vergaarbekken zou worden gebouwd waar ze met water en chemicaliën het goud van de stenen zouden scheiden. Paloma Gonzalez wordt fel : ‘ze verzekerden ons dat ze waterdichte membranen zouden leggen in het bekken. Alsof dat veilig zou zijn ! Niets is eeuwig ; er komen scheuren in die membranen en dan lekt er cyanide en ander gif in de bodem’.

Meteen in 2006 organiseerde Famatina het verzet. Er werd een Asamblea opgericht, een vrije volksvergadering die door de mensen zelf werd samengeroepen. Het objectief was simpel: beletten dat er een openluchtmijn kwam in de bergen. Overal in Argentinië bestaan er zulkeasambleas. Ze staan ook onderling in contact via de Union de Asambleas Ciudadanas (de Unie van Burgervergaderingen) en steunen elkaar waar mogelijk. Iedereen die wil, kan meedoen, ‘welke opinie hij of zij ook heeft’, aldus Paloma Gonzalez. ‘De asamblea is niet van de Peronistas, niet van de Radicales, niet van Boca of van River (de twee grote voetbalploegen in Argentinië - raf), niet van welke politici of syndicalisten of niet-gouvernementele organisatie dan ook. De asamblea is van de mensen’, zegt ze met grote nadruk. 

Jenny Lujan hoorde bij de mensen die uitzochten wat er op Famatina afkwam. Ze is lerares en actief in de Asamblea Ciudadanos por la Vida de Chilecito, de stad op 30 kilometer van Famatina. Ze stortten zich op de geologie en de technieken van de dagbouw. ‘We moesten de mensen informeren en bewustmaken’, zegt Jenny. Ze verdeelden het werk. De kleine laptops die de Argentijnse regering uitdeelt aan de scholieren, kwamen goed van pas. Famatina is een uitgestrekt departement van zo’n 8000 mensen, die ver uit elkaar wonen. ‘Maar we hebben iedereen opgezocht, van deur tot deur’.

Water is meer waard dan goud

Raf Custers

Water is meer waard dan goud

Er was maar één argument tegen het project van Barrick Gold, ‘een heel eenvoudig argument’, zegt Paloma Gonzalez. Ze wist het als kind al, als je aan de berg raakt, wordt de berg gek, el cerro se va enojar. Haar gezicht is strak wanneer ze spreekt, haar stem onwrikbaar. ‘De berg is onze watertank. Water is de bron van het leven. Daarom willen wij geen mega-mijn en vervuiling. Desnoods zal ik dat nog duizend keer herhalen’. Niets of niemand doet Paloma Gonzalez wankelen. Ze is net zo onwankelbaar als de Sierra Famatina zelf. 

Het verzet tegen Barrick Gold zwol snel aan. In 2006 blokkeerden mensen van de streek de weg die naar de mijnsite leidt. Voor het eerst sloeg de politie er met bruut geweld op los. In de loop der jaren volgden tientallen andere acties. 300 motorfietsen trokken in karavaan door de streek. De dorpelingen liepen met hun heiligenbeelden in processie naar de blokkade. Ze verzamelden giften – ‘tot in Europa toe’, zegt Jenny – zodat de mensen aan de blokkade te eten hadden. Er kwam een betoging op het centrale plein in de provinciehoofdstad La Rioja, ‘de grootste manifestatie ooit op die plek, als we religieuze bijeenkomsten niet meetellen’. Het hield niet op. De acties van Famatina kregen nationale weerklank. Overal in Argentinië namen lokale burgergroepen Famatina’s slogan over : Agua vale mas que Oro, water is meer waard dan goud.

Het protest loonde. Barrick Gold gaf het in 2009 op. Het jaar daarna verscheen een nieuwe kandidaat, de onderneming Shandong Gold, eigendom van de gelijknamige Chinese provincie. Shandong zag hoe groot de weerstand in Famatina was en drong niet aan. Dan kwam Osisko op de proppen. Midden 2011 meldde deze Canadese firma dat ze samen met de lokale partner EMSE ‘het Famatina goudproject ging ontwikkelen’. EMSE (Energía y Minerales Sociedad del Estado), een publieke onderneming van de provincie La Rioja, moest zorgen voor de nodige vergunningen, Osisko leverde het kapitaal. Osisko hoorde op dat moment bij ‘tien meest gegeerde mijnaandelen’.

Dat EMSE in het project stapte, was veelbetekenend. Na drie jaar van intense volksmobilisaties ging de provincie regelrecht tegenover de mensen staan, ze koos de kant van het buitenlandse kapitaal. Gouverneur Luis Beder was aanvankelijk (in 2006) tegen het mijnproject van Barrick Gold. Maar dat was alleen om stemmen te winnen. Zo gauw hij begin 2007 verkozen was tot gouverneur, luisterde hij alleen nog naar Barrick. Het tweespan bombardeerde de bevolking met beloften. Famatina zou jobs krijgen, de streek zou welvarend worden. De gekende slogans. Overal ter wereld gebruiken mijnondernemingen dezelfde retoriek om kritiek de mond de snoeren.

Pastoor en ecoterrrotist

Raf Custers

 

‘Ons noemen ze ecoterroristen’, zegt Jenny Lujan, ‘wij zijn zogenaamd tegen ontwikkeling voor de mensen. Maar het model van productie en ontwikkeling dat de regeringen in Latijns-Amerika naar voor schuiven, wijzen wij af. Ze gebruiken onze havens, onze energie, ons water, maar ter plaatse kopen ze niets. Ze voeren alles aan, tot de brandstof toe, met hun trucks of met hun vliegtuigjes. Ze gebruiken onze grondstoffen, onze gemeenschappelijke rijkdom, onzeBienes Comunes,  voor de ontwikkeling van enkelen die hùn levensstandaard niet willen opgeven. In hun model zijn Argentinië en Famatina de leveranciers van de grondstoffen waarmee de overvloed van de Eerste Wereld onderhouden moet worden. Dat model stellen wij in vraag’.

Eindelijk, in juli 2013, wierpen Osisko en gouverneur Beder tesamen de handdoek in de ring. Beder gaf toe dat er geen ‘sociale consensus’ over de openluchtmijn bestond. Hij bedoelde geen toestemming van het volk.

Wie in Famatina een heroïsch strijdtoneel hoopt te vinden, komt bedrogen uit. Geen sporen van uitgebrande autobanden in het wegdek, amper opschriften op de rotsen langs de weg. Famatina is een dorp zoals er duizenden zijn in Argentinië. Een lange straat, een plein, mensen die een kruis slaan wanneer ze op hun brommer voorbij de kerk tuffen. Aan een paal naast de kerk hangen twee bordjes, stille getuigen van wat hier is gebeurd. Famatina No Se Toca, zegt het ene, ‘aan Famatina wordt niet geraakt’ ; Gracias Padre Omar por Estar con El Pueblo zegt het andere, ‘Bedankt pastoor Omar omdat je aan de kant van het volk staat’.

Ik ontmoet Omar Quinteros heel even (ik zoek mijn bril in het zaaltje aan de kerk waar ik met Paloma Gonzalez heb zitten praten). Een late veertiger, in een wit hemd met een priestersboordje, en een modieuze bril. Niet sportief aangelegd, hij is net een busseltje loof gaan halen in de winkel, met de auto, niet te voet. Maar Omar luistert naar de mensen. Zijn kerk en haar klokken waren deel van het verzet. Als er onheil dreigde aan de blokkade van Alto Carriza, als daar trucks van de mijnbouwers verschenen of politie om de blokkade te ontruimen, dan vernam de pastoor dat het eerst van iedereen in het dorp. En hij luidde de klokken. De mensen spoedden zich dan ter plaatse. Er is geprobeerd om pastoor Quintero naar een andere parochie over te plaatsen. Maar het volk nam het voor hem op. De pastoor blijft op post. 

Volksraadpleging

Raf Custers

Normando Daniel ‘Piojo’ Ocampo

 

Nog een trouwe bondgenoot van de Asamblea van Famatina is Normando Daniel Ocampo, bijgenaamd ‘Piojo’, ‘dat betekent stekeltjeshaar’, zegt de man, ‘die bijnaam heb ik al van toen we als jongetjes gingen voetballen’. Ocampo is een vrijgestelde van ATE, de vakbond van het overheidspersoneel en een tak van de CTA, de Central de Trabajadores de Argentina. Hij begreep dat zijn vakbond zich voor Famatina moest inzetten tijdens een volksvergadering in Chilecito. Daar nam een volksvrouw het woord. Als we te weinig verdienen, zei ze, dan eisen we opslag ; maar als het water is opgebruikt, kunnen we geen extra water meer eisen. ‘Vanaf dat moment Famatina werd voor ons een constante bekommernis’, zegt Ocampo, ‘naast de lonen, de werkomstandigheden en service voor onze leden’.

De asambleas in Famatina en Chilecito leren van lotgenoten in Argentinië. Ze wisselen ervaringen uit met de asambleas van Andalgala in de provincie Catamarca, die al jaren vechten tegen de openluchtmijn Alumbrera. De mijn draait sinds 1997. Ze produceert goud, zilver en koper. Ze is met Zwitsers en Canadees kapitaal uitgegraven. [III]

 Andalgala zou Las Vegas worden, dat was letterlijk wat de mijnbazen aan de mensen van Andalgala beloofden ! Maar de streek veranderde in een puinhoop. [IV]

 ‘Ze hebben daar nu 8% meer kankergevallen dan voordien,’ zegt Paloma Gonzalez. Famatina is op zijn beurt solidair met het naburige Nonogasta waar een looierij van dierenhuiden zijn met chroom vervuild afvalwater gewoon buiten de omheining loost.

Vakbondsman ‘Piojo’ Ocampo : ‘Famatina heeft ook onze ogen doen opengaan. In onze vakbond is een discussie begonnen over grondstoffen. Wij maken er nu een nationaal strijdpunt van. Wij eisen dat er daarover een nationale volksraadpleging wordt gehouden. De regering moet dat organiseren. De vraag is : beslist de bevolking over de grondstoffen of laten we dat aan buitenlandse ondernemingen over ? Voor ons is het antwoord duidelijk. De grondstoffen zijn het gezamenlijk goed van de bevolking zijn. We moeten onze Bienes Comunes verdedigen en recupereren op de multinationals zodat de mensen er soeverein over kunnen beslissen’.

Telkens opnieuw vraag ik of er dan geen grondstoffen gewonnen moeten worden ? want die zijn toch nodig om gebruiksgoederen te produceren ? Niemand die dat betwist. Maar het zijn wel de mensen zelf die moeten bepalen wat er wordt gewonnen, in welke volumes, waarvoor, waar, hoe… ‘Piojo’ Ocampo : ‘accepteren we het extractivisme, dat wil zeggen de brutale productie die zo snel mogelijk zoveel mogelijk grondstoffen uitput ? of kiezen we voor een productiemodel dat de mensen en de natuur respecteert en past in een nationale planning van harmonische groei ?’ Kan zoiets op wereldvlak worden gepland, vraag ik aan Jenny, want sommige streken hebben veel grondstoffen en andere hebben er geen. Jenny Lujan : ‘er is vandaag al een internationale planning. Het is de planning van de eerste wereld. Daarin krijgen wij de taak om onze streken en mensen op te offeren en hen grondstoffen te sturen. Dat systeem verarmt ons.’ Het is het koloniale model dat al meer dan 500 jaar grondstoffen uit Latijns-Amerika weghaalt. ‘Latijns-Amerika moet zelf beslissen welk ontwikkelingsmodel het wil,’zegt Jenny.

Water is meer waard dan goud

Wat ik niet goed kan plaatsen : in hun pleidooien voor Famatina verwijzen Jenny en Paloma allebei naar de beruchte caudillos van weleer, naar Facundo Quiroga, Chacho Peñalosa, Felipe Barelo en andere stijfkoppen die in het Westen van het land tegen het centrale gezag van de Argentijnse regering agiteerden. Jenny : ‘De caudillos waren tegen het unitarisme ; Paloma : ‘Facundo Quiroga heeft 200 jaar geleden ook al tegen de industriële mijnbouw gevochten’. Is dat geen romantische fantasie, eigen aan La Rioja dat nooit door de regering in de hoofdstad in de watten is gelegd ?

Aan La Rioja en Famatina is beloofd dat de goudmijn aan La Mexicana nieuwe inkomsten zou opleveren. Paloma Gonzalez gelooft er niets van. Er zou amper 3% afgehouden worden van wat de exploitant van de mijn zou verdienen, een bedrag dat vanuit de hoofdstad teruggestort zou worden aan de provincie. en de departementen ‘Wij zien daar niets van,’ zegt Paloma.

Trouwens, volgens haar wordt Famatina nu voor zijn koppig verzet gestraft. De provincie La Rioja houdt de subsidies in waarmee de gemeente onder andere de ophaling van het huisvuil financiert. ‘Dus halen we nu zelf het huisvuil op’, zegt Paloma Gonzalez, ‘en als er een vrachtwagen defect is, of de brandstof is op, dan betalen wij daarvoor uit onze eigen zak’. 

Het volkse verzet heeft nog meer gevolgen. De voorbije jaren is volgens Paloma een Zwarte Lijst van opstandelingen opgesteld. ‘Er staan 35 namen op, ik ben er ook bij,’ zegt Paloma, ‘maar dat maakt me niets uit. Ik ben niet bang’. Wie de lijst heeft opgesteld, weet ze niet ; waren het de politiediensten, of de firma’s zelf ? Maar de lijst bestaat, er circuleren copieën van.

De overheden behandelen sociaal protest hoe langer hoe meer als een misdadige activiteit. In Argentinië en andere Latijns-Amerikaanse landen zijn Anti-Terrorismewetten uitgevaardigd die ook tegen de asambleas en volksmobilisaties worden gebruikt. Tijdens de strijd van Famatina zijn tegen zo’n honderd mensen gerechtelijke procedures geopend. De aanklachten variëren van ‘onrechtmatige vrijheidsberoving van openbare ambtenaren’, ‘schending van het recht op vrije doorgang’, ‘agressie en geweldpleging tegen openbare ambtenaren’, en ‘vandalisme’. Jenny Lujan : ‘Maar ook wij hebben klachten ingediend, voor onrechtmatige inhechtenisneming, fysieke agressie, politierepressie en doodsbedreiging. Onze klachten zijn nooit in overweging genomen’. Omgekeerd zijn volgens Jenny de processen tegen de activisten opgeschort. 

Famatina is een hoopgevend voorbeeld voor heel Argentinië. Maar is een totale overwinning? Jenny Lujan is sceptisch. ‘De mijnbedrijven hebben zich teruggetrokken. Er is immers geen sociale goedkeuring voor een openluchtmijn. Maar ik durf niet beweren dat we voorgoed gewonnen hebben. De transnationale ondernemingen en de eerste wereld geven hun levensstijl niet op. Zij hebben veel grondstoffen nodig. Als wij de armen laten zakken, komen ze gegarandeerd terug’. Vakbondsman ‘Piojo’ Ocampo is net zo kordaat : ‘Dit is een definitieve overwinning voor Famatina. Maar enkel voor Famatina. Op andere plaatsen in de provincie worden weer nieuwe mijnbouwprojecten gestart’.

Referenties

[i]  Let the good times roll. Review of global trends in the mining industry. PriceWaterhouseCoopers, juni 2006.

[II] La Mexicana is een verhaal apart. De goudmijn werd geopend in 1904, tijdens het presidentschap van Generaal Roca. Roca blijft tot vandaag berucht. Hij gooide het barre binnenland van Argentinië met militaire campagnes open, vermoordde duizenden inheemse mensen of liet hen als slaven naar de rijke families in de grote steden brengen. Maar voor het koloniale kapitaal rolde Roca de rode loper uit. Britse kapitalisten wilden in Famatina op industriële schaal goud ontginnen. Speciaal voor hen werd een spoorlijn aangelegd tot in Chilecito, zo’n 30 kilometer van het dorp Famatina. De Duitse firma Adolf Bleichert bouwde dan een kabelbaan, van Chilecito tot aan de mijnsite 35 km hogerop. De pilonen van de kabelbaan staan er nog altijd. De onderdelen werden in Duitsland gefabriceerd en hier in elkaar gezet. Generaal-president Roca deed de Duitsers honderden muilezels cadeau, die de stukken moesten sjouwen. De Famatine Development Corporation, een Britse firma, groef dan op 4600 meter hoogte de mijn uit. De mijn draaide tot in 1926. Niemand schijnt te weten hoeveel goud de Britten naar Engeland hebben verscheept.

[III] Minera Alumbrera Limited wordt beheerd door de Zwitserse transnationale onderneming XStrata (onderdeel van de megagroep Glencore) die de helft van het aandelenkapitaal in handen heeft. De Canadese mijnbouwfirma’s Goldcorp en Yamana Gold bezitten 37,5% en 12,5% van de aandelen. Bron: alumbrera.com.ar.

[IV] Een interessante studie is : Maria Ceci Misoczky & Steffen Böhm, Resisting neocolonial development: Andalgalá’s people struggle against mega-mining projects, in EBAPE.BR, v. 11, no 2, paper 1, Rio de Janeiro, juni 2013.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Schrijver, journalist en onderzoeker

    Raf Custers is schrijver, historicus en journalist en publiceerde onder andere Grondstoffenjagers (2013) en De uitverkoop van Zuid-Amerika (2016).

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.