'Chinese zelfcensuur zorgt voor kwaliteitsjournalistiek'

De groei van het Chinese medialandschap doet niet onder voor die van de economie. Maar hoe evolueert haar berichtgeving op buitenlands vlak, en geven Europese journalisten wel een genuanceerd genoeg beeld van het moderne China, los van clichés?

Volgens Pierre Defraigne van de Madariaga Foundation, is alvast één ding duidelijk: het Westen moet afstappen van het idee dat China ooit op het Westen zal lijken. Ontwikkeling zal China niet veranderen in een maatschappij naar Europees model. Het is een land dat zijn eigen weg zoekt.

Onderzoeks- en sensatiejournalistiek

Sinds de economische hervormingen van Deng Xiaopeng in 1971 is het perslandschap in een kluwen uiteenlopende kranten en persagentschappen veranderd. Hoewel de staat de sector nog sterk reguleert en censuur een alledaags fenomeen blijft, zijn de media niet langer een exclusieve spreekbuis van de staat.

Privéfinanciering en advertenties hebben hun intrede gedaan, en sensatiejournalistiek is in opmars. Tegelijkertijd is er meer ruimte voor onderzoeksjournalistiek. Garrie Van Pinxteren werkte jarenlang voor NOS en het NRC Handelsblad en getuigt. ‘Journalisten spelen tegenwoordig een veel actievere rol in het beleid.’

‘Wanneer ze rapporteren over een onderwerp als milieuvervuiling, gaat de overheid op onderzoek. Ze reageren op de media. Eén procent van de onderwerpen in de krant zijn gevoelig en worden gecensureerd, denk maar aan de rechten van minderheden of de status van de Communistische Partij, maar 99 procent is openlijk bespreekbaar.’

Overheidscontrole

Van Pinxteren gaat een stap verder: ‘Er is een grote grijze zone waarin het niet altijd even duidelijk is wat verboden is. Daarom dubbelchecken redacties al hun bronnen voor ze een artikel uitbrengen. Die zelfcensuur zorgt voor kwaliteitsjournalistiek.’

‘Ik heb trouwens grote bewondering voor de inventiviteit die Chinese journalisten aan de dag leggen; wanneer de overheid een artikel herwerkt, voegen ze soms aan het einde van de pagina een paragraaf toe. Ze zijn er trots op wanneer ze de overheidscontrole weten te ontduiken.’

Er moet wel een kanttekening geplaatst worden. ‘Huidig president Xi Jinping is strenger dan zijn voorganger en kadert de media in een marxistische rol. Ze heeft volgens hem een ideologische functie en het is afwachten of zijn ingrijpen in het medialandschap structureel is of niet.’

Westerse berichtgeving

Volgens Van Pinxteren zijn de westerse media veel te eenzijdig in hun berichtgeving. ‘Men richt zich te veel op de Chinese economie, en amper op de politiek. Het “communisme” is volgens het “Westen” fout, en journalisten lijken daarom vaak te veronderstellen dat het om een onstabiel politiek systeem gaat.’

Vincent Ni van de BBC en vroeger Caixin Media, getuigt. ‘Men mag identiteit niet met journalistiek verwarren. Ik zie tot mijn spijt af en toe Chinese journalisten die de mondiale economische crisis aan het falen van de westerse democratieën koppelen. Aan zulke verleidingen mag men niet toegeven.’

We moeten ons eigen systeem analyseren om China te begrijpen, en dat is moeilijk.

Defraigne: ‘We moeten ons eigen systeem analyseren om China te begrijpen, en dat is moeilijk. Als de Chinese manier van besturen zo slecht is, waarom doen ze het dan zo goed? Het dwingt ons kritisch te zijn. Westerse journalisten schrijven ook niet over alle onderwerpen, want “wat zal de baas zeggen?”’

‘Neem nu Le Figaro. Die verandert na een overname compleet van klemtoon. Wij kennen dus ook de impact van industriële eigenaren.’ Er is in het Westen zoiets als de dictatuur van de media: ‘In de politiek spelen alleen kandidaten die populair zijn bij de media een rol.’

Corruptie

Daarboven koppelt het Westen het beeld van een autoritair systeem misschien te veel aan corruptie. Een land als Singapore kent minder corruptie dan veel globale democratieën. En 71 procent van de Chinezen staat positief tegenover Europa, terwijl dat omgekeerd veel minder is. Ni: ‘Perceptie is belangrijk geworden voor China.’ Van Pinxteren: ‘Misschien moeten overheidsambtenaren dan wat toegankelijker worden voor de media?’

China zelf bericht vrij positief over Europa, al geeft Ni toe dat het continent niet genoeg aandacht krijgt. ‘De EU is immers niet zo opwindend vergeleken met de VS.’ Maar hoe kan een land als China over de enorme Europese bureaucratie berichten, wanneer de lokale nationale media het amper zelf aankunnen?

Volgens Ni hebben de Chinese media nog veel te leren als het op internationale werking aankomt. Een goed voorbeeld is de recente Maleisische vliegtuigcrash. De meeste passagiers waren van Chinese komaf, en toch gingen alle primeurs naar westerse kranten.

Eenzijdige berichtgeving

Zowel Europa als China heeft dus nog veel te leren. De gemiddelde Chinees weet nog niet goed genoeg waar Europa voor staat, en de westerse beeldvorming over China blijft maar schipperen tussen enerzijds een opkomend land dat op een of andere manier een gevaar vormt voor het Westen, en koste wat het kost bedwongen moet worden, en anderzijds een land dat een onhoudbaar politiek systeem (dictatuur) kent, dat spoedig ten val zal komen. Geen van beide komt met de werkelijkheid overeen.