Doofpot voor Europese medewerking aan Amerikaans martelprogramma

Net als vorige rapporten over mishandelingen van terrorismeverdachten zorgde het VS-Senaatsrapport, dat afgelopen dinsdag verscheen, voor veel ophef. Ook in Europa zorgt het rapport voor controverse omdat het intussen duidelijk is dat de VS hun programma onmogelijk hadden kunnen uitvoeren zonder samenwerking met verschillende EU-lidstaten.

De bewijslast die wees op medewerking aan het CIA-programma en het verdoezelen van bewijsmateriaal leek tot enkele jaren geleden weinig in beweging te brengen

Omdat die landen geen scrupules toonden om verdachten zonder gerechtelijk kader uit te leveren aan de VS en omdat verschillende nationale onderzoeken uiteindelijk op een sisser uitdraaiden, zijn deze buitengerechtelijke uitleveringen, of Extraordinary Renditions, een veelbesproken thema binnen de EU.

De bewijslast die wees op medewerking aan het CIA-programma en het verdoezelen van bewijsmateriaal leek tot enkele jaren geleden weinig in beweging te brengen, maar intussen lijkt een einde te komen aan de straffeloosheid. Vooral de EU en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens waren de belangrijkste katalysatoren bij dat proces.

De talloze rapporten en resoluties, van zowel mensenrechtenorganisaties, internationale organisaties als de EU, spreken vooral over Extraordinary Renditions als de meest gehanteerde methode waarop EU-lidstaten de martelpraktijken van de VS ondersteund hebben tijdens de War on Terror.

Normaal gezien moeten staten een hele resem aan gerechtelijke procedures doorlopen voordat men gedetineerden onder de jurisdictie van een andere land kan plaatsen. Tijdens de naweeën van 11 September 2001 hebben verschillende EU-lidstaten die procedures met de voeten getreden en verdachten zonder wettelijk kader overgedragen aan de VS in functie van het CIA-programma.

Voor die Extraordinary Renditions hebben de VS en een aantal lidstaten toenadering tot elkaar gezocht binnen de NAVO (European Parliament, 2012). Het onwettig uitleveren van verdachten gaat nochtans in tegen de nationale wetgevingen van EU-lidstaten, maar evengoed tegen veel internationale verdragen. Het Europees Verdrag van de Rechten voor de Mens en verschillende EU-grondwetten laten hierover geen twijfel bestaan.

Doofpot

Op het eerste gezicht heeft de enorme bewijslast, verzameld door internationale organen, het Europees Parlement en mensenrechtenorganisaties niets uitgehaald. Eind 2013 was er maar één burgerlijke rechtszaak in de EU die tot een uitspraak had geleid. Daarom verschoof het debat binnen een aantal EU-instellingen al snel naar de straffeloosheid waarvan de betrokkenen genoten.

In talloze resoluties riep het Europese Parlement op om nieuwe politieke en gerechtelijke onderzoeken te voeren. In 2012 verklaarde het Europees Parlement zelfs dat het zich vragen stelde bij de tegenwerking waarmee nationale parlementaire en justitiële onderzoeken naar de uitleveringspraktijken te maken kregen.

Ook de Raad van Europa kwam tot de conclusie dat de samenwerking met de CIA al te vaak met de mantel der liefde werd bedekt.

Het Directoraat-Generaal intern beleid van de Europese Unie was zelfs explicieter en durfde met minder omwegen te spreken over een resem doofpotoperaties. Uit hun rapport bleek dat het achterhouden van allerhande informatie en het gebrek aan onpartijdigheid de grote oorzaken zijn voor de slechte kwaliteit van de nationale onderzoeken. De conclusie was dat politieke druk en staatsgeheim een disproportionele rol hadden gespeeld bij het toedekken van de waarheid.

Ook de Raad van Europa kwam tot de conclusie dat de samenwerking met de CIA al te vaak met de mantel der liefde werd bedekt. De Raad stelde vast dat hierdoor nog meer inbreuken tegen het internationaal recht werden gepleegd . Uitleveringen zonder wettelijk kader zijn een inbreuk tegen het internationaal recht, maar het toedekken van bewijslast is dat namelijk ook.

Internationale veroordeling

Omdat verschillende nationale onderzoeken belemmerd werden, was het voor de slachtoffers en mensenrechtenorganisaties duidelijk dat een veroordeling door een internationale rechtbank waarschijnlijker is dan door het nationale gerecht. Bovendien kan een internationale rechtbank staten verantwoordelijk houden voor het achterhouden van informatie.

Die primeur kende het Europees Hof voor de Rechten van de Mens toe aan kandidaat-lidstaat Macedonië, dat veroordeeld werd voor medewerking aan martelpraktijken door een Extraordinary Rendition aan de CIA en het achterhouden van bewijsmateriaal. Ook Polen werd enkele maanden geleden veroordeeld voor Extraordinary Renditions aan de CIA en het toestaan van een black site op hun grondgebied. Dat laatste werd intussen bevestigd door de Poolse ex-president Aleksander Kvasnievski als reactie op het Senaatsrapport eerder deze week.

Problemen voor de EU

De samenwerking tussen de CIA en de lidstaten lijkt de EU in nauwe schoentjes te brengen.

De samenwerking tussen de CIA en de lidstaten lijkt de EU in nauwe schoentjes te brengen. Niet alleen omdat daardoor de relatie van die lidstaten met het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in het gedrang komt of omdat ze de EU-wetgeving ondermijnt, maar ook omdat EU-agentschappen meegesleurd worden in een web van illegaal verkregen informatie.

De EU is voor haar veiligheidsbeleid namelijk afhankelijk van de informatie die zij krijgt van de lidstaten. Als een lidstaat die informatie heeft verzameld via martelpraktijken kunnen later procedurefouten ingeroepen worden. Bovendien kan de straffeloosheid in één staat zorgen voor meer straffeloosheid in een andere staat door verregaande Europese integratie inzake burgerrechten.

Dat liet de EU zelf optekenen in een intern rapport. Daarom ook dat het Europees Parlement meermaals de Europese Raad en de Europese Commissie heeft aangemaand om te stoppen met informatie achter te houden en actie te ondernemen .

Internationaal gezichtsverlies

Een ander gevolg voor de EU is het gezichtsverlies op het internationaal toneel, iets wat meteen ook de internationale doelstellingen van de EU ondermijnt. Dat wordt bijvoorbeeld pijnlijk duidelijk in de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties. Leden van het VN-orgaan grijpen Extraordinary Renditions dikwijls aan om erop te wijzen dat de EU, die er de vertegenwoordiging van de lidstaten op zich neemt, met twee maten en twee gewichten werkt.

Andere leden van de organisatie vinden dat de EU hypocriet is door te wijzen op mensenrechtenschendingen van anderen, maar intussen onmachtig is om de eigen schendingen te bestraffen. Vandaar dat sommige experts de medewerking aan het CIA-programma als één van de redenen beschouwen waarom de doelstellingen van de EU in de mensenrechtenraad niet altijd gehaald worden. De continue beschuldigingen van hypocrisie zorgen ervoor dat de EU in de Raad minder hard op tafel kan kloppen en naar meer compromissen moet zoeken.

Uit documenten blijkt dat Extraordinary Renditions één van de favoriete onderwerpen is van andere leden van de mensenrechtenraad om op de dubbele moraal van de EU te wijzen. Dat zeal na de publicatie van het Senaatsrapport zeker nog toenemen.

Dries Merre verdedigde in 2013 zijn verhandeling Extraordinary renditions in Europa, Consequenties van de strijd tegen terrorisme voor de EU en haar lidstaten, aan de faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen van de Universiteit Gent.

Referenties

Carrera S., Guild E., Soares da Silva J. & Wiesbrock A. (2012). The results of inquiries into the CIA’s programme of extraordinary rendition and secret prisons in European states in light of the new legal framework following the Lisbon Treaty [elektronische versie]. Brussel: European Parliament

Council General Secretariat (2008). 8407/1/08 REV 1. Geraadpleegd op 4 december, 2012 op December 4th 2012.

De Standaard (2014). Polen geeft bestaan van geheime CIA-site toe. Geraadpleegd op 12 december, 2014.

Emmerson, B. (2013). Report of the Special Rapporteur on the promotion and protection of human rights and fundamental freedoms while countering terrorism. Geraadpleegd op 9, maart 2013.

European Court of Human Rights (2012a). Case of El-Masri v. the Former Yugoslav Republic of Macedonia. Strasbourg: European Court of Human Rights.

European Parliament (2006). European Parliament resolution on the alleged use of European countries by the CIA for the transportation and illegal detention of prisoners, adopted midway through the work of the Temporary Committee. Geraadpleegd op 9 december, 2012.

European Parliament (2007). European Parliament resolution on the alleged use of European countries by the CIA for the transportation and illegal detention of prisoners. Geraadpleegd op 9 december, 2012.

European Parliament (2009). European Parliament resolution of 19 February 2009 on the alleged use of European countries by the CIA for the transportation and illegal detention of prisoners. Geraadpleegd op 9 december, 2012.

European Parliament (2011). European Parliament resolution of 14 December 2011 on the EU Counter-Terrorism Policy: main achievements and future challenges. Geraadpleegd op 9 december, 2012.

European Parliament (2012). European Parliament resolution of 11 September 2012 on alleged transportation and illegal detention of prisoners in European countries by the CIA: follow-up of the European Parliament TDIP Committee report. Geraadpleegd op 9 december, 2012.

New York Times (2014). Court Censures Poland Over C.I.A. Renditions. Geraadpleegd op  12 december 2014.

Smith, K. (2010). The European Union at the Human Rights Council: speaking with one voice but having little influence [elektronische versie]. Journal of European Public Policy, 17 (2), 224-241.

Office of the High Commissioner of Human Rights (maart 2013). Special Rapporteur on Terrorism -Annual Reports. Geraadpleegd op 11 april, 2013.

Reuters (12 februari 2013). Italian ex-spy chief gets 10 years in CIA case. Geraadpleegd op 30 april, 2013.