‘Geef Afrika niet alleen malariavaccins, maar ook de technologie om ze zelf te produceren’

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft eind september een nieuw malariavaccin aanbevolen. Om dit zo snel mogelijk beschikbaar te maken in Afrika – waar de nood het hoogst is – moeten de vaccinontwikkelaars hun technologie delen met Afrikaanse bedrijven, zegt de Afrikaanse gezondheidsorganisatie Africa CDC (Africa Centres for Disease Control and Prevention).

Na het RTS,S-vaccin in 2021, krijgt nu ook het baanbrekende R21/Matrix-M-vaccin een aanbeveling van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Beide vaccins zijn volgens de organisatie even veilig en effectief in het voorkomen van malaria bij kinderen.

‘Dit tweede vaccin heeft het potentieel om de enorme kloof tussen vraag en aanbod te dichten’, zegt Matshidiso Moeti, WHO-directeur voor de Afrikaanse regio. Van het eerste vaccin zijn immers slechts 18 miljoen doses beschikbaar voor gebruik tussen 2023 en 2025: ruimschoots onvoldoende.

Volgens de WHO kan het R21-vaccin vanaf midden 2024 beschikbaar zal zijn. Het bedrijf achter het vaccin is in staat om jaarlijks 100 miljoen doses te produceren en zou dat aantal de komende twee jaar nog kunnen verdubbelen.

Technologie delen met Afrikaanse fabrikanten

Het nieuwe malariavaccin werd ontwikkeld door de Universiteit van Oxford en het Serum Institute of India. ‘Deze farmaceutische bedrijven zijn niet in Afrika gevestigd, terwijl het probleem zich vooral hier stelt’, zegt Nicaise Ndembi, adviseur bij Africa CDC.

‘We moeten een gesprek beginnen over intellectueel eigendom en technologieoverdracht.’

_{- Nicaise Ndembi (Africa CDC)}

Volgens cijfers van de WHO viel 95 procent van de 619.000 malariadoden in 2021 immers in Afrika. Op het continent sterven jaarlijks bijna een half miljoen kinderen aan de ziekte die door muggen wordt overgedragen.

Tegen 2040 wil de Afrikaanse Unie daarom 60 procent van de malariavaccins die het nodig heeft zélf kunnen produceren. In 2021 lanceerde de Unie daartoe het Partnerschap voor Afrikaanse Vaccinproductie. Nu moet de technologie achter de vaccins nog worden overgedragen aan de dertig geselecteerde fabrikanten. ‘We moeten een gesprek beginnen over intellectueel eigendom en technologieoverdracht’, aldus Ndembi.

Het Serum Institute of India weigerde echter te reageren op de vraag of het hiertoe bereid is. Ook de Universiteit van Oxford gaf geen commentaar, net zoals het Amerikaanse biotechnologiebedrijf Novavax. Dat laatste ontwikkelde de gepatenteerde Matrix-M-technologie, die een sterkere immuunrespons uitlokt en zo de werking van het vaccin verhoogt.

‘Vaccinsubsidies’ als alternatieve oplossing

Een dosis van het nieuwe malariavaccin zal naar verwachting tussen de 2 en 4 dollar kosten, terwijl ruim 400 miljoen mensen in Afrika ten zuiden van de Sahara van minder dan 2 dollar per dag leven volgens cijfers van de Verenigde Naties (VN). Om het vaccin toch beschikbaar te maken voor de Afrikaanse bevolking, stellen VN-agentschappen voor om landen gratis doses te leveren als een soort “vaccinsubsidie”.

‘Overal waar vaccinatiediensten bestaan, zullen kinderen toegang hebben tot het vaccin’, zegt Dorothy Achu, WHO-teamleider tropische en vector-overgedragen ziekten. Vanaf de leeftijd van vijf maanden zouden kinderen volgens haar volledig ingeënt kunnen worden binnen een nationaal immunisatieprogramma, ook op het platteland.

‘Het enige dat landen nu moeten doen, is de vaccins op tijd bestellen en ze aan alle vaccinatiecentra verdelen. Ook moeten gezondheidswerkers getraind worden om de vaccins correct te bewaren en toe te dienen aan kinderen’, zegt Achu.

Minstens 28 Afrikaanse landen zijn van plan om de WHO-aanbevolen malariavaccins op te nemen in hun nationale immunisatieprogramma’s. Het Vaccinatieverbond Gavi zal in achttien van deze landen technische en financiële steun verlenen.

Gamechanger

Na de aanbeveling die het R21-malariavaccin eind vorige maand ontving, doorloopt het nu het WHO-proces voor prekwalificatie. Eens goedgekeurd, kan het vaccin worden aangeboden via Gavi’s vaccinatieprogramma’s. Individuele landen zullen via die weg dan een aanvraag kunnen indienen.

Peter Baker van het Center for Global Development (CGD) zegt dat deze goedkeuring een ‘gamechanger’ zou kunnen zijn in de strijd tegen malaria. ‘Veel zal echter afhangen van de financiën van malarialanden en hun donoren. Elke dollar die aan R21 wordt uitgegeven, is een dollar die niet wordt uitgegeven aan preventiemaatregelen die mogelijk kostenefficiënter zijn, zoals muskietennetten.’

Baker raadt de WHO dan ook aan om ‘een uniforme aanpak te vermijden’ en in plaats daarvan de beslissingen van landen te ondersteunen en rekening te houden met lokale behoeften en budgetten.

Dit artikel is eerder verschenen bij IPS-partner SciDev.net.