Mexico in de grootste politieke crisis sinds decennia

De verdwijning van en moord op de studenten blijft de gemoederen beroeren. Wat is er precies gebeurd?

De studenten wilden op 2 oktober een manifestatie bijwonen in Mexico stad, waar jaarlijks de studentenmoord van 1968 Tlatelolco wordt herdacht. Daarvoor hadden ze bussen en geld nodig.

Volgens het Openbaar Ministerie van de staat Guerrero kaapten de studenten van de Escuela Normal Rural “Isidro Burgos” drie bussen in het busstation van Iguala. Eerder die dag vroegen ze in de straten van Iguala geld aan voorbijgangers. Het waren grotendeels studenten uit kansarme boerenfamilies.

De overlevende studenten werden door de politie uitgeleverd aan het drugskartel Guerreros Unidos.

Zonder maar één woord te wisselen werden ze door politieagenten benaderd en beschoten. Drie van hen kwamen hierbij om het leven. Intussen vielen gewapende leden van het drugskartel Guerreros Unidos elders in de stad een bus met voetballers en een taxi aan, waarbij nog eens drie doden vielen.

Dit alles speelde zich af onder het oog van de lokale en de federale politie, alsook de militaire strijdkrachten. De overlevende studenten werden in patrouilles weggebracht naar de lokale afdeling van het Openbaar Ministerie, waarna ze door de politie werden uitgeleverd aan het drugskartel Guerreros Unidos.

Toen de volgende ochtend zo’n 50 jongeren en leraren van de Normaalschool de moord op en verdwijning van hun collega´s meldden, werden ze zelf doelwit van een nieuwe aanval. Bij het ontvluchten van de stad geraakten de studenten tot bij de militairen die de zone bewaakten maar de ordediensten bedreigden op hun beurt de studenten.

Volgens de getuigenis van Omar García, overlevende van de massamoord, klonk het: ‘Jullie hebben het zelf gezocht door zich met onze zaken te willen bemoeien. Dan moeten jullie ook maar de consequenties dragen.’ Daarna begonnen de militairen hen te fotograferen en lieten hen achter op straat, zonder bescherming tegen de plaatselijke drugskartels.

Een mensenleven is in Mexico niets waard

Voor deze feiten werden intussen 36 personen aangehouden. 26 onder hen zijn leden van de gemeentelijke politie, 4 zijn vermeende leden van de groep Guerreros Unidos. Over de rest gaf  men nog geen verdere details.

Op 4 november werden ook de burgemeester van Iguala, José Luis Abarca en zijn vrouw, María de los Ángeles Pineda, gevangen genomen nadat ze de stad waren ontvlucht. Volgens onderzoeken zouden zij de bevelen hebben gegeven voor de ontvoering en mogelijke moord op de studenten.

Bijna 3 maanden later is er nog steeds geen spoor van de mogelijke verblijfplaats van de studenten. De zoektocht leidde wel tot de ontdekking van zo´n 20 clandestiene massagraven en meer dan honderd ongeïdentificeerde lichamen.

Wie zijn deze lijken? Het hele gebeuren zorgde voor internationale aandacht en wijst op een catastrofale realiteit die onzichtbaar is gebleven. In Mexico is een mensenleven niets waard.

Mexico een falende staat

Het dubbele discours van de overheid doet afbreuk aan de interne geloofwaardigheid van de regering en het aantal protesten blijft toenemen.

Door deze nationale noodtoestand werd de regering wel gedwongen zich hierover uit te spreken. President Enrique Peña Nieto stelde op 27 november tien maatregelen voor om de veiligheid, de rechtspraak en de rechtsstaat te verbeteren.

Concreet ging het om nieuwe maatregelen om straffeloosheid tegen te gaan, de vorming van één lokale politie-eenheid, één nummer voor noodoproepen op nationaal niveau, één code voor identiteitsregisters, het verdwijnen van een gemeentelijke regering wanneer er bewijzen zijn dat deze betrokken zijn bij corruptie en maatregelen voor het registreren en opvolgen van slachtoffers.

Maar die maatregelen staan in schril contrast met de boodschap die de president op 21 november gaf. Die dag verklaarde hij dat geen enkele vorm van vandalisme tegen de rechtsstaat zou worden toegestaan. Dit was vooral een reactie op de manifestatie van de dag voordien, waarbij duizenden manifestanten op het hoofdplein een pop met beeltenis van de president in brand staken om daarna ook de deur van het nationaal paleis in brand te steken.

Hierbij werden 11 studenten, die zich in de buurt bevonden, opgepakt en naar zwaar beveiligde gevangenissen van Veracruz en Nayarit overgebracht. Ze werden beschuldigd van poging tot moord, deelname aan rellen en criminele samenzwering. Op 29 november werden ze opnieuw vrijgelaten wegens een gebrek aan bewijzen. Maar 4 van hen hangt alsnog een juridisch proces boven het hoofd voor deelname aan de rellen.

De grootste kritiek was dat Mexico de hoge graad van geweld en dus zijn bevolking volkomen had genegeerd.

Intussen staat de overheid voor een enorme uitdaging: hun dubbele discours doet afbreuk aan de interne geloofwaardigheid van de regering en het aantal protesten blijft toenemen.

Ook vanuit het buitenland kwam felle kritiek op het beleid van Peña Nieto. Zo verscheen hij in februari op de cover van Time Magazine als ‘machthebber van het jaar’, voor de structurele hervormingen die hij had doorgevoerd en die een stempel hadden gedrukt op een natie geplaagd door drugskartels.

Kranten als The Economist, The New York Times en The Guardian die eerst het ‘Mexicaanse moment’ ophemelden, vertellen vandaag een ander verhaal, dat van een mislukte staat. De grootste kritiek was dat Mexico zijn economisch potentieel wel beheerde maar de hoge graad van geweld, en daarbij zijn bevolking, volkomen had genegeerd.

Tenslotte is er de corruptiezaak van het zogenaamde ‘Witte Huis’, een schandaal dat het imago van de president ernstig heeft aangetast.

Peña Nieto is eigenaar van een huis met een waarde van meer dan 7 miljoen dollar. Dit huis werd door de televisiemaatschappij TELEVISA toegekend aan de presidentsvrouw, Angélica Rivera. Zij werkte vroeger als actrice  en was met een exclusiviteitscontract verbonden aan TELEVISA.

De zender haalde enorme voordelen uit de recente structurele hervormingen in de telecommunicatiesector. Het lijkt er sterk op dat het huis geschonken werd aan de president om de wetgeving vervolgens te wijzigen in het voordeel van de maatschappij. 

Willekeur en straffeloosheid

Willekeurige aanhoudingen van jongeren zijn de ongeschreven wet geworden van de huidige regering. Een typisch voorbeeld is dat van Mario González García, een 23-jarige jongeman, die op 2 oktober 2013 werd aangehouden terwijl hij onderweg was naar een manifestatie. Hij werd veroordeeld tot 5 jaar en 9 maanden cel voor misdrijven van ‘aanslag op de openbare rust’ en ‘smaad aan de autoriteiten’.

Mario González begon tot 2 maal toe een hongerstaking in de gevangenis, waaronder een van 56 dagen. Op 30 oktober werd hij vrijgelaten omdat ze uiteindelijk de opgelegde beschuldigingen niet hadden kunnen bewijzen. Mario gelooft in de ideologie van het anarchisme en zegt dat hij werd opgepakt omdat men manifestaties wil criminaliseren: ´Het feit dat ik in de gevangenis zat, diende als voorbeeld om andere jongeren af te schrikken´.

´Er kunnen geen leiders zijn, leiders worden enkel gecreëerd door de media en de regering omdat ze bepaalde ideologieën willen bestraffen.’

Zelfs nu hij vrij is blijft het gepest tegen hem voortduren: in sommige media wordt hij gesignaleerd als één van de ‘gevaarlijkste anarchistische leiders’.

Een beschuldiging die Mario zelf absurd lijkt aangezien het anarchisme een horizontale relatie kent. ´Er kunnen geen leiders zijn, leiders worden enkel gecreëerd door de media en de regering omdat ze bepaalde ideologieën willen bestraffen en ze denken dat we afhankelijk zijn van iemand maar we hebben helemaal geen leiders.’ Maar daarnaast werd Mario González wel beschuldigd van misdaden die hij niet gepleegd had en beroofd van zijn vrijheid zonder enig juridisch fundament.

Er zijn voldoende voorbeelden van jongeren die gelijkaardige situaties meemaakten. Op 14 november dwongen politieagenten in burger de activisten Bryan Reyes Rodríguez en Jacqueline Santana om in een auto zonder nummerplaten te stappen. De 2 jongeren werden bedreigd en vervoerd naar een onbekende bestemming, maar begonnen zo hard te roepen dat ze de aandacht van de lokale politie trokken.

De politie hield het verdachte voertuig tegen waarop de personen in burger zich identificeerden als leden van de Geheime Politie. Als motief van hun optreden werd de lokale politie verteld dat de jongeren werden aangehouden omdat ze geld hadden trachten te stelen van een federale politieagente en haar bedreigd hadden met een steekwapen.

Nog voordat de waarheid van de beschuldigingen kon worden achterhaald, werd Bryan overgebracht naar de mannengevangenis van Reclusorio Norte. Bryan was al  eerder veroordeeld, namelijk op 1 december 2012. Hij zou hebben deelgenomen aan de rellen toen Enrique Peña Nieto aan de macht kwam maar werd een maand later weer vrijgelaten. Jacqueline werd overgebracht naar de vrouwengevangenis van Santa Martha. Beide gevangenissen zijn gelegen in Mexico Stad.

Het leger drong de Faculteit Politieke en Sociale wetenschappen in Torreón binnen om studenten te ondervragen en hen te fotograferen.

Andere ernstige feiten van dezelfde aard deden zich voor tijdens de hele maand november. Zo vond er op 15 november een conflict plaats tussen de politie en een groep jongeren in de buurt van de Faculteit Filosofie en Letterkunde, op de campus van de UNAM, de grootste staatsuniversiteit van het land.

Tijdens deze operatie, waarbij men zogezegd op zoek ging naar een gestolen gsm, werd een student  in het been geschoten en een hond verwond. Het hele gebeuren bracht veel commotie teweeg bij de universitairen aangezien het geweld op de campus zelf plaatsvond.

Op 28 november drong het leger de Faculteit Politieke en Sociale wetenschappen in Torreón, Coahuila binnen om studenten te ondervragen en hen te fotograferen.

Diezelfde dag werd in Mexico Stad de jonge dichter en activist, Sandino Bucio Dovalí, van zijn vrijheid beroofd door zwaar bewapende politieagenten in burger. Sandino werd geslagen, bedreigd, gefolterd en verplicht om zijn accounts op sociale netwerken te openen. Hij getuigde tegen de politieagenten die hem hadden aangehouden. Deze werden ontslagen en Sandino kwam dezelfde dag nog vrij. Er konden hem dan ook geen beschuldigingen worden opgelegd.

Eén crisis, verschillende houdingen

‘Ze waren op het slechte pad en daarom is hen dit overkomen.’

De politieke crisis raakt alle sectoren maar wordt op verschillende manieren geïnterpreteerd. Terwijl de jongeren, de sport- en de artistieke sector meer en meer protesteren, vindt een ander deel van de bevolking dat er grenzen zijn.

Zo zegt María Juárez Ortíz, een zakenvrouw uit Chilpancingo, Guerrero: ‘Eén  ding is wat er gebeurde met de  ‘ayotzinapos’  - een kleinerende naam voor de verdwenen studenten van de school in Ayotzinapa - maar een ander ding is het goedpraten van vandalen. Ze kapen bussen en veroorzaken chaos door te stelen en voor de getroffen handelszaken is er geen rechtvaardigheid.’

Deze getuigenis van María is representatief voor de publieke opinie, voornamelijk in Guerrero, dat altijd met achterdocht en zelfs neerbuigend naar de studenten heeft gekeken omdat in scholen zoals die van Ayotzinapa voornamelijk kansarme jongeren worden opgeleid tot leraren van het platteland. ‘Ik hoop natuurlijk niet dat ze hen hebben gedood, maar ze waren op het slechte pad en daarom is hen dit overkomen.’

Marianela Ávila is Mexicaanse maar leeft al 11 jaar in België, waar ze werkt voor de Katholieke Universiteit van Leuven. Ze vindt het verschrikkelijk wat er in Mexico gebeurt. ‘Er zijn altijd problemen geweest met onveiligheid maar nu is de situatie extreem slecht.’

Het recente nieuws stelt haar teleur. Ze is lid van een organisatie van Mexicanen die in België wonen en ze deelt het leed van haar gemeenschap.

De straten blijven vollopen bij nieuwe protesten en de figuur van de president verzwakt verder.

Ze vraagt zich luidop af : ‘Wat verwacht men van een regering die zijn jongeren aanvalt? Ik maak me zorgen om de onveiligheid. Ik wil een rustige toekomst voor mijn zoon, die hoewel hij opgroeide in België, veel interesse toont voor wat er in Mexico gebeurt. Mijn man, eveneens Belg, woonde lange tijd in Mexico en vraagt me steeds wanneer we op bezoek gaan. Hoewel ik mijn land heel erg mis, wil ik op dit moment liever niet terug gezien de toestand.’

De eindejaarsfeesten lijken het perfecte moment om de rust te laten terugkeren, al is het maar voor enkele dagen. De straten blijven vollopen bij nieuwe protesten en de figuur van de president verzwakt verder. Het geweld tegen onschuldige burgers blijft nog steeds aanhouden.

Hoewel het gebruik van geweld ernstig in vraag wordt gesteld, weten de Mexicanen niet op welke manier ze vandaag rechtvaardigheid kunnen bekomen. De actualiteit toont aan dat er geen eenvoudig antwoord is op deze vraag.

Dit artikel werd vertaald uit het Spaans door Annick Donkers. De auteur kan u op Twitter terugvinden.