Van Congo en Kameroen naar Dubai: illegale verrijking gaat ten koste van ontwikkeling

Ministers, burgemeesters, parlementsleden en zakenlieden uit een doodarme regio op het Afrikaanse continent wisten luxe-eigendommen in chique buurten in de Verenigde Arabische Emiraten, ter waarde van meer dan vijftig miljoen dollar, te vergaren. Deze illegale verrijking komt neer op ‘gemiste ontwikkelingskansen, verloren bestaansmiddelen en toegenomen armoede’.

72 ministers, burgemeesters, parlementsleden en zakenlieden uit Kameroen, Gabon, Tsjaad, de Republiek Congo (Congo-Brazzaville) en de Centraal-Afrikaanse Republiek, een doodarme centrale regio op het Afrikaanse continent, bezaten in de periode 2019-2020 luxe eigendommen in chique buurten in Dubai, Verenigde Arabische Emiraten, ter waarde van meer dan vijftig miljoen dollar.

Deze bevindingen zijn het resultaat van een acht maanden durend onderzoek, eindigend in februari 2023, van de database van het Center for Advanced Defense Studies (C4ADS), een in de VS gevestigde organisatie die ‘illegale netwerken bestrijdt die de vrede en veiligheid over de hele wereld bedreigen’. 

In 2019 en 2020 identificeerde C4ADS investeerders in Dubai die afkomstig waren uit de bovengenoemde CEMAC-landen (Communauté Économique et Monétaire de l’Afrique Centrale). Zij waren zakenlieden, politici, leden van de regering, gemeenteraadsleden, magistraten en (staats) bedrijfsmanagers, en hun echtgenoten, kinderen en familieleden.

Appartementen en een winkelcentrum

Onder de Afrikaanse vastgoedeigenaren in Dubai bevindt zich Moufta Halia Moussa, parlementslid van de Kameroense regerende partij en zakenvrouw, wier acht appartementen naar schatting meer dan 15 miljoen dollar waard zijn. Ook in de database bevindt zich de Tsjadische zakenman Hissein Bourma Ibrahim, voormalig directeur van de Société des Hydrocarbures du Tchad en zwager van de overleden Tsjadische president Idriss Déby. Bourma Ibrahim bezit een villa, zeven appartementen en een winkelcentrum, met een geschatte waarde van ruim 7 miljoen dollar.

Andere leden van de familie van de overleden president, waaronder diens oudere broer Daoussa Idriss – allen betrokken bij het beheer van olie-inkomsten en financiën in Tsjaad – gaven meer dan 2,3 miljoen dollar uit aan flats in duurdere gebieden zoals Business Bay en Al Warsan First in Dubai. De totale waarde van de Tsjadische investeringen in de stad wordt geschat op 14,5 miljoen dollar.

De schoondochter van de president bezit vijftien huizen.

De voormalige president van het Constitutionele Hof van Gabon, Marie Madeleine Mborantsuo (algemeen bekend als “3M”), en haar kinderen bezitten talrijke villa’s en appartementen, met een geschatte gezamenlijke waarde van 3,5 miljoen dollar, in Dubai. Andere Gabonese vastgoedeigenaren in Dubai zijn familieleden van politici en leden van de regering, met activa ter waarde van meer dan 12 miljoen dollar.

Onder de Congolezen in de database zijn verscheidene naaste medewerkers van de tachtigjarige Dénis Sassou Nguesso, die in totaal al veertig jaar lang president van de Republiek Congo (Congo-Brazzaville) is.  Vijftien eigendommen, geschat op 9,5 miljoen dollar, behoren toe aan Blandine Malila Lumande,  Sassou-Nguesso’s schoondochter, en vijf, met een waarde van bijna 2 miljoen dollar, aan Raymond Zephirin Mboulou, die sinds 2007 minister van Binnenlandse Zaken is in hetzelfde land.

Overheidsopdrachten

Een inmiddels overleden Kameroenees, voormalig honorair consul-generaal voor Zuid-Korea Mohamadou Dabo, bezat een appartement in de Dubaise Burj Khalifa, het hoogste gebouw ter wereld, ter waarde van ruim 510.000 dollar. Volgens eerdere nieuwsberichten in Kameroen profiteerde Dabo’s bedrijf Moda Holding Corporation van talrijke staatscontracten, waaronder een covid-19-besteding van meer dan 40 miljoen dollar, die in een rapport van de Kameroense Rekenkamer ‘verdacht’ werd genoemd. In 2020 leidde de diplomaat een delegatie van de Britse investeringsmaatschappij The First Group naar Kameroen ter presentatie van investeringsmogelijkheden in de vastgoedsector van Dubai.

Er zijn mogelijk nog veel meer personen met politieke connecties uit bovengenoemde landen in de database, maar het is moeilijk om ze allemaal te traceren. Dit komt doordat, in de woorden van bestuursexpert en docent politieke wetenschappen aan de Universiteit van Douala, Dr  Louison Essomba, ‘deze publieke figuren over het algemeen valse namen gebruiken, die mogelijk van hun vrienden, familieleden of kinderen zijn’. Ons onderzoek heeft niettemin 117 eigendommen, gezamenlijk geschat op 54 miljoen dollar, kunnen koppelen aan functionarissen, politici en vooraanstaande zakenlieden in de bovengenoemde landen.

De Kameroense vertegenwoordiger van investeringsadviesbureau Lagertha Africa, Joseph Lwanga Nguefack Sonkoué, zegt dat hij niet verrast is door de stroom prominente Afrikaanse persoonlijkheden en hun bezittingen naar Dubai. ‘Het land promoot al enkele jaren op agressieve wijze buitenlandse investeringen. Nog maar een paar decennia geleden was het daar een woestijn! Deze investeringen, vooral in onroerend goed,  gaan gepaard met aanbiedingen voor verblijfsvergunningen en dergelijke. Dit geeft elke Afrikaan die zich deze luxe kan veroorloven de keuze om zichzelf een verblijf daar te garanderen.’

Kameroens bedrijfsjurist Jacques Jonathan Nyemb voegt hieraan dat ‘investeren in Dubai op zichzelf geen verwerpelijke daad, een criminele daad of een daad van belastingontduiking (is)… De vraag hier is of de fondsen een geloofwaardige, dubieuze of frauduleuze oorsprong hebben.’

Illegale verrijking

Dr. Essomba tekent hierbij aan dat ‘(in Kameroen) een specifieke wet van toepassing is op functionarissen die in het buitenland (investeren). Als er sprake zou zijn van goed bestuur, en van toepassing van de wet op de aangifte van bezittingen en rijkdom – wat naar mijn mening de barometer is van de strijd tegen corruptie en illegale verrijking – dan zouden we zeker al diegenen moeten opsporen die zichzelf verrijken (met) staatsmiddelen.’

Ondanks het bestaan van dergelijke wetten in allevijf bovengenoemde landen, hebben vele CEMAC-politici en -functionarissen hun bezittingen niet aangegeven. Jean Mballa Mballa, uitvoerend directeur van het African Regional Centre for Endogenous and Community Development en lid van het Kameroens comité van het Extractive Industries Transparency Initiative, merkt op: ‘Het is zorgwekkend om te zien dat overheidsfunctionarissen zoals leden van parlement, staatshoofden en rechters die in Dubai investeren zonder een duidelijke verklaring van hun bezittingen, vooral wanneer de oorsprong van hun rijkdom niet kan worden achterhaald.’

‘Dubai is het nieuwe eldorado voor onze autoriteiten geworden, vooral gezien het discrete karakter ervan.’

‘Oligarchen uit Centraal-Afrika vluchten … omdat hun operaties niet gerechtvaardigd zijn. Dubai is een financieel centrum voor het witwassen van geld en de handel in metalen uit Afrika’, zegt Andréa Gombet, activist en oprichter van het Sassoufit-collectief, een organisatie die burgers samenbrengt tegen kleptocratie.

Deze mening wordt gedeeld door Claude Hyepdo, coördinator van Transparency International Cameroon, die opmerkt: ‘Dubai is het nieuwe eldorado voor onze autoriteiten geworden, vooral gezien het discrete karakter ervan. Bovendien is het de belangrijkste markt voor Kameroens goud.’

Het CADTM Network Platform, een internationale beweging die strijdt voor de afschaffing van onwettige staatsschulden, stelt in een artikel op haar website dat ‘de Europese Unie heeft geschat dat het totaal van gestolen Afrikaanse activa op buitenlandse bankrekeningen gelijk is aan meer dan de helft van de buitenlandse schuld van het continent. Elk jaar verliest Afrika naar schatting 88,6 miljard dollar aan illegale kapitaalvlucht, wat overeenkomt met 3,7% van het bruto binnenlands product van het continent (UNCTAD, 2020).’

Enorme financiële stromen

Na de publicatie van dit rapport in 2021 verklaarde Cristina Duarte, ondersecretaris-generaal van de Verenigde Naties en speciaal adviseur voor Afrika dat ‘de 88,6 miljard dollar die Afrika elk jaar verliest niet slechts een cijfer is. Het moet gezien worden in termen van gemiste ontwikkelingskansen, verloren bestaansmiddelen en toegenomen armoede.’ 

In Tsjaad bijvoorbeeld ‘zijn de gevolgen van de exploitatie van Tsjadische olie gevolgd door enorme financiële stromen’, legt Nadibigue Pinah Padja uit, voorzitter van de NGO Transparence+, een organisatie die de corruptie in Tsjaad bestrijdt. ‘Deze interne hulpbron heeft een sociale onevenwichtigheid gecreëerd en heeft de macht van de elites alleen maar verrijkt. Deze illegale verrijking wordt meestal gekanaliseerd via staatsentiteiten zoals de douane, de belastingdienst en het toekennen van grote contracten. Uit verschillende rapporten blijkt dat deze bedragen in belastingparadijzen worden geïnvesteerd, ten koste van de lokale ontwikkeling.’

‘Je hebt de verkeerde persoon.’

Het Directoraat-Generaal Belastingen van Kameroen heeft niet gereageerd op vragen (zowel verzonden per e-mail, telefoon als WhatsApp) of er bepalingen zijn die dit soort investeringen regelen, en of er Kameroenese investeerders zijn wier fondsen qua oorsprong mogelijk twijfelachtig zijn.

De Congolese minister van Binnenlandse Zaken, Raymond Zephirin Mboulou, liet om commentaar gevraagd telefonisch weten dat ‘jullie de verkeerde persoon hebben’ en dat hij ‘geen bezittingen heeft in Dubai’. Het Kameroense parlementslid Moufta Halia Moussa vroeg ons na een eerste telefoontje om haar later terug te bellen. Deze poging, en nog veel meer latere pogingen om telefonisch of via WhatsApp contact met haar op te nemen, waren niet succesvol.

De Kameroense burgemeester van de gemeente Pouma, Dorothée Nyodog-Ngo Mboua, eigenaar van een flat in Dubai ter waarde van ruim 200.000 dollar, reageerde telefonisch met de mededeling dat ze nu niet kon antwoorden omdat ze in een vergadering zat. Op ons voorstel later terug te bellen, liet Nyodog weten dat ze het erg druk had en dat het ‘netwerk mogelijk onstabiel‘ zou zijn voor het volgende gesprek. We namen de volgende dag opnieuw contact met haar op, maar kregen opnieuw te horen dat ze ‘in vergadering’ was en dat we tussen 17 en 18 uur terug zouden moeten bellen. Toen we het op dat moment probeerden, stond haar telefoon uit.

Dit onderzoek maakt deel uit van het ODACA-project, geïnitieerd door ADISI-CAMEROUN met technische ondersteuning van C4ADS en financiële steun van OSIWA. Het originele artikel is bewerkt door ZAM.