Aanleiding voor de coup in Honduras

Constitutionele republiek

Honduras is een constitutionele republiek gebaseerd op de idee van de drie onafhankelijke machten en een éénkamer parlement.

• Uitvoerende macht: De president wordt verkozen door het volk bij meerderheid van de getelde stemmen voor een periode van 4 jaar. Herverkiezing is compleet uitgesloten, zo bepaald door één van de 7 eeuwig onveranderbare artikels in de grondwet; geschreven in 1980-82 na een periode van militair bestuur. De herverkiezing is volledig geblokkeerd om situaties uit het verleden te vermijden en vooral uit vrees voor dictatoriale besturen.
• Wetgevende macht: Het Hondurese parlement bestaat uit 1 kamer welke 128 vertegenwoordigers (diputados) telt. Zij worden verkozen tijdens dezelfde stembusgang als de president, eveneens voor een periode van 4 jaar maar zijn wel herkiesbaar. Het parlement (Congreso Nacional) verkiest zijn voorzitter.
• Rechterlijke macht: Het congres verkiest een onafhankelijk verkiezingscomité bestaande uit verschillende persoonlijkheden uit de maatschappij. Dat comité selecteert uiteindelijk de 15 leden voor het Hooggerechtshof, welke ze kiest uit een lijst van aangeduide en zelf postulerende kandidaten die voldoen aan enkele academische en professionele eisen. Het parlement bekrachtigt uiteindelijk de door het comité geselecteerden. De verkozen leden kiezen uiteindelijk onder elkaar hun voorzitter. Hun periode duurt 7 jaar en ze zijn niet herkiesbaar.

Het huidige Hooggerechtshof werd verkozen ergens rond maart 2009.
Ook de Officier van Justitie (Belgische des Konings,  Procureur Generaal) wordt volgens dit machinisme verkozen en ook dit gebeurde ergens rond maart 2009 voor de laatste keer.

Politieke Partijen

Honduras telt 5 nationale politieke partijen:

1.  Partido Nacional (rechts-conservatief; 55 zetels)
2.  Partido Demócrata Cristiano de Honduras (centrum, 4 zetels)
3. Partido Liberal (centrum-links; 62 zetels)
4. Partido INnovación y Unidad (links; 2 zetels)
5. Unificación Democrática (uiterst links; 5 zetels)

Na twee periodes als diputado voor de Partido Liberal, werd huidig president José Manuel Zelaya Rosales (“Mel”) in 2005 verkozen tot president met een 49,9% van de getelde stemmen, een goeie 3% meer dan de tweede in de uitslag. Zelaya’s periode is aflopende en 27 januari 2010 werd gestipuleerd als datum waarop de komende president (die verkozen wordt op 29 november 2009) het ambt dient over te nemen.

Politieke gebeurtenissen

Idee voor een volksraadpleging
De Hondurese president “Mel” Zelaya kwam ergens rond maart 2009 met het idee om een volksraadpleging te organiseren waarin hij de bevolking zou vragen of zij op 29 november een 4de urne wilden.
Via die 4de urne zouden leden verkozen moeten worden voor een Constitutionele Vergadering, welke de grondwet zou veranderen. (Ter verduidelijking even melden dat er 29 november 2009 algemene verkiezingen zijn waarbij de Honurdezen drie instanties moeten verkiezen – vandaar de drie urnen – zijnde

1. president
2. volksvertegenwoordigers
3. lokaal bestuur

Vrijwel meteen namen alle politiek partijen – behalve de UD –  radicaal afstand van dit idee. Zelaya’s argumentatie was dat de grondwet de rijke klasse bevoordeelt en daarom dient veranderd te worden. Tegenstanders vreesden dat Zelaya enkel herverkiezing nastreefde en een ‘communistische staat in navolging van Hugo Chávez’ wilde oprichten.
Zelaya heeft dat steeds tegengesproken. Hij bevestigde persoonlijk voorstander te zijn voor een systeem met een herkiesbare president, maar dat hijzelf zich niet herkiesbaar wenst te stellen en de weg zou ruimen voor een nieuwe president in januari 2010.
Plechtige belofte
Vorige donderdag beloofde hij plechtig – live op TV en in aanwezigheid van enkele buitenlandse ambassadeurs en vertegenwoordigers van de OAS (Organisatie van Amerikaanse Staten) – 27 januari 2010 op te stappen als president zoals grondwettelijk is gestipuleerd, en herhaalde wat zijn bedoeling met de bevolkingsconsultatie was: het bevragen van de bevolking of zij op 29 november een Constitutionele Vergadering wilden verkiezen.
Indien het antwoord ‘neen’ zou zijn, zou het plan van de baan zijn; indien ja, zou hij de vraag voor dergelijke verkiezing officieel naar het parlement sturen welke dan uiteindelijk zou beslissen over het al dan niet verkiezen van een Constitutionele Vergadering.
Tegenstanders zijn nooit akkoord gegaan met het voorstel en noemden het onconstitutioneel aangezien de huidige grondwet geen plebisciet toelaat.
Via een uitspraak van het Hooggerechtshof (in Honduras bestaat geen Constitutioneel Hof of Raad van State) werd het plebisciet tamelijk snel ongrondwettelijk verklaard daar de grondwet een plebisciet niet toelaat.
Zelaya aanvaardde deze uitspraak en veranderde zijn plannen door de naam van de consultatie te veranderen tot encuesta (enquête) van het volk, aanvaardend dat de consultatie niet vinculante was, m.a.w. niet sluitend en legaal geen kracht geeft. Over de encuesta sprak het Hooggerechtshof zich nooit uit.
Het Nee-kamp (de tegenstanders) noemden het enkel een naamsverandering en veranderden noch van discours, noch van argumentatie. 
De volksraadpleging stond gepland voor zondag 28 juni l.l. en in dat opzicht gaf Zelaya  vorige week het leger de opdracht de urnen te gaan installeren in het hele land. (In Honduras is bepaald dat elke verkiezing praktisch dient georganiseerd te worden door het leger en dat zij de urnen dient te bewaken.)
Legerleiding ontslaan
De legerleiding weigerde dit te doen (argumenterend dat de consultatie illegaal is), waarop Zelaya de Algemeen Leider van het leger ontsloeg. Daarop namen de Minister van Defensie en de hoofden van de verschillende militaire takken direct ontslag. (Dit gebeurde rond 22 – 24 uur).
De volgende ochtend dicteerde het Hooggerechtshof dat de legerleiding opnieuw diende aangesteld daar hun ontslag omwille van illegale redenen was gebeurd; en de Procureur-generaal gaf het leger de opdracht de urnen en stembladen te vernietigen.
Manifestatie
Hierop organiseerde Zelaya terstond een manifestatie en riep alle aanwezigen op zich bij hem te voegen in zijn gang naar de militaire luchtbasis waar het leger de urnen en stembladen bewaakte (hij organiseerde daarvoor bussen), en het materiaal te redden.
Zelaya (constitutioneel is de president het hoofd van het leger) kreeg samen met zijn manifestanten direct toegang tot de basis en de generaal ter plaatste gaf hem direct alle materiaal.
Ondertussen riep het Nationaal Congres een comité in het leven welke moest beslissen of Zelaya mentaal ziek is en bijgevolg afgezet kon worden. Ze beschuldigden hem er ook van alle ministers en staatspersoneel te bevelen enkel te werken in de organisatie van de consultatie.
Diezelfde avond verklaarde Zelaya zich niet te willen herverkiezen en zich te beroepen op de Ley de Participación Ciudanana (Wet van Burgerlijke Participatie) welke decreteert dat een consultatie mogelijk is als 1 burger de Uitvoerende Macht vraagt om de volledige bevolking te consulteren.
Zelaya zegt 420,000 handtekeningen ontvangen te hebben die om een consultatie vragen m.b.t. een eventuele Constitutionele Vergadering. Vervolgens gaf hij de politie het bevel de consultatie te organiseren en tegelijkertijd waarschuwde hij voor een militaire coup.
Pyama
Zondagmorgen dan, werd Zelaya uit zijn huis ontzet en in pyjama via het presidentieel vliegtuig afgezet in Costa Rica (klein uur vliegen).
In de namiddag werd in het parlement een ontslagbrief van Zelaya voorgelezen en zonder discussie aanvaard. Vanuit Costa Rica, verklaarde Zelaya telefonisch en live op CNN en Español dat hij nooit ontslag had genomen en ook nooit zou nemen.
Een uur later werd parlementsvoorzitter (Roberto Micheletti Baín, Partido Liberal) unaniem door het parlement  aangesteld als nieuwe president.

Gebeurtenissen in de rand

1. De afzetting gebeurde unaniem, maar de UD (staat aan de kant van Zelaya) was niet aanwezig. Zij zeggen niet uitgenodigd te zijn voor een parlementsvergadering. Zij zeggen gebeld te hebben naar de vicesecretaris van het parlement om te vragen of er een zitting zou zijn, en dat die negatief reageerde.
2. Tijdens de parlementszittingen was het parlement omringd door militairen, doch niet massaal.
3. 8 ministers werden vastgezet en waren/zijn spoorloos
4. Er werd niet verklaard waarom Zelaya het land was uitgezet en door wie.
5. Het leger was nooit te zien voor een camera en gaf geen enkele verklaring.

Campagnevoering en politieke tendensen

Uiteindelijk is de hele situatie het gevolg van een mediaoorlog tussen de Regering en het Parlement, waardoor de bevolking uiteindelijk sterk verdeeld en extreem gepolariseerd is geraakt.
Zelaya kwam aan de macht met de steun van zijn eigen partij (Partido Liberal), maar na goed anderhalf jaar was hij die reeds bijna volledig kwijt en politiek volledig geïsoleerd. Reden daarvoor, zijn eerder populistische manier van handelen, spreken en uitzicht, alsook een plotse trek naar ‘links’. Zelaya trachtte via enkele maatregelen die de economisch sterke klasse mogelijk verzwakten de minderbehoede bevolking ( 70%) vooruit te helpen.
Direct was er een sterke tegenreactie van de politiek-economische controlerende machten en verenigden zijn politieke tegenstanders zich in een helse mediacampagne tegen de President en zijn kabinetten. Via rechtszaken bij het Hooggerechtshof werden heel wat maatregelen van Zelaya ongrondwettelijk verklaard en tegen gehouden, waarna Zelaya ze steeds weer introk.
Dit zorgde bij Zelaya uiteindelijk voor een verharding naar links en bondgenootschap met uitgesproken linkse presidenten in het continent (o.a. Cuba, Venezuela, Bolivia, Nicaragua en Ecuador). Na een aansluiting van Honduras bij het ALBA en Petrocaribe (samenwerkingsverdragen tussen socialistisch getinte landen) versterkten de verenigde tegenstanders hun aanval (op alle fronten) tegen Zelaya, en verzuilde de bevolking in een tweestrijd van grofweg elite en middenklasse tegen armere klasse.
Boerse manier
De gemoederen raakten zo verhit dat uiteindelijk van beide kampen enkel nog op de man gespeeld werd en tegenstander letterlijk afkeer kregen van Zelaya en zijn ‘boerse’ manier van handelen en spreken; en voorstanders Zelaya’s tegenstanders enkel nog zagen als rijke egoïsten.
Zelaya’s politieke sterkte/macht daalde in die mate dat hij eigenlijk geen weg meer uitkon en weinig of niets fundamenteels kon bewerkstelligen / bekomen. Hij verviel daardoor eigenlijk alleen nog maar in retoriek en was steeds meer enkel bij zijn (buitenlandse) bondgenoten te zien en ‘werkzaam voor de armen’.
Zoals eerder gezegd, werd alles eigenlijk enkel uitgevochten via het Hooggerechtshof en media; beiden (in dit zwaar door corruptie geplaagde land) in handen van enkele politiek-economisch sterke families. Zelaya kreeg geen zendtijd meer en werd in alle media persoonlijk aangevallen. Hij besloot dan maar een eigen staatskrant en staatszender (tv) op te richten die uiteindelijk al even subjectief was als alle andere.
Kant kiezen
De man op de straat werd steeds verder bewerkt en iedereen werd door de berichtgeving in de verschillende media gedwongen kant te kiezen.
Stilaan ook, werden alle grenzen van respect door beide partijen verloren en verzeilde men in een heen en weer van persoonlijke verwijten en pleziermakerij.
De presidentiële voorverkiezingen mid-november 2008 (vergelijkbaar met de voorverkiezingen in de VSA) versterkten de politiek stellingname tegen Zelaya en deden het land politiek weinig goed.
Echter – hoe raar het ook moge klinken – was er op zich niet zo veel aan de hand. Zoals gezegd is Honduras een door zware corruptie geplaagd land waar de bevolking eigenlijk min of meer gewoon is aan veel retoriek en weinig daden. Het feit dat Honduras nooit en burgeroorlog kende of ‘echt harde’ dictatuur naar Zuid-Amerikaanse stijl, makte niemand zich echt ongerust.
Begin 2008 waren wel enkele historici in kranten te lezen die waarschuwden voor een sterke polarisatie en openlijk hun vrees uitspraken voor militaire interventie; maar dat werd heel gauw weggelachen. Als puntje bij paaltje kwam, was iedereen ervan overtuigd dat Zelaya niets meer zou kunnen doen en wachtte men gewoon op de komst van de nieuwe president.
Verharding
Alles veranderde echter heel snel begin juli wanneer duidelijk werd dat Zelaya de uitspraak van het Hooggerechtshof dat zijn plebisciet ongrondwettelijk was, leek te gaan kunnen omzeilen door de naam en intentie te veranderen. Tegenstanders vreesden dat hij daadwerkelijke politieke en sociale veranderingen zou kunnen afdwingen, en voorstander geloofden steeds meer dat ze – eindelijk – hun stempel zouden kunnen drukken.
Beide campagnes verharden en tegenstanders’ retoriek was enkel en alleen nog maar gebaseerd op een waarschuwing over buitenlandse communistische inmenging en dat Zelaya zich wilde herverkiezen en een communistich-Chavistische staat zou invoeren. Voorstanders verweten de machthebbende klasse economisch eigenbelang in het nadeel van de meerderheid van de bevolking en dat ze simpelweg bang waren dat duidelijk zou worden welke publieke aanhang Zelaya en zijn ideeën daadwerkelijk hadden.
Druppel
Wat uiteindelijk de druppel of ‘trigger’ was voor de militaire actie, is enerzijds de wet die voorschrijft dat het leger dient te waken over verkiezen en ze praktisch dient te organiseren; anderzijds de mediacampagne die militairen opriep openlijk partij te kiezen en te handelen.
De laatste drie weken werd op TV, radio en in kranten openlijk druk uitgevoerd op het leger om de “constitutie en de democratie te vrijwaren” en geen deel te nemen aan de encuesta. Vorige week dinsdag vroeg een journalist in een uur durend interview met de hoogste legerleider op Radio America openlijk om militair in te grijpen.
Enkele minuten later verzwakte hij zijn bewoording naar: we willen geen coup, maar jullie moeten toch iets doen. De generaal poogde in alle bewoording de apolitieke neutraliteit en non-interventie van zijn institutie te verdedigen.

Reactie van de Hondurezen

De reactie van de Hondurezen was de dag van de staatsgreep – in Santa Rosa de Copán – omwille van verschillende redenen zeer lauw. Ten eerste was er in de belangrijkste steden geen elektriciteit, wat dus betekent geen radio of TV.
Men had wel heel snel door dat er een staatsgreep aan de gang was (gsmlijnen werkten perfect). Ten tweede was het een of ander wel verwacht. Ten derde gebruikten de militairen geen geweld. Ten vierde de vrees van de mensen. Ten vijfde, via draagbare radio’s hadden de mensen Zelaya al horen spreken vanuit Costa Rica (op een Guatemalteekse zender) en wisten ze dus dat hij niet vermoord was.
Heel surreëel is het voor een buitenlander om te zien hoe het gewone leven zijn gangetje ging. De zondagsmarkt voltrok zich gewoon en het straatbeeld zag er eigenlijk niet anders uit dan anders. Je hoorde wel de militaire helikopters aan en af vliegen naar het militaire bataljon dat gevestigd is in het midden van de stad.
Rond de middag kwam de elektriciteit terug en was alles eigenlijk al in kannen en kruiken; Zelaya land uit, en live op de tv te zien hoe Micheletti werd aangesteld. De eerste reactie van de meeste Hondurezen was zoiets als een “ah, oké, en nu verder met het gewone leven”.
Sommigen waren blij dat Zelaya het land uit was, anderen hadden geen mening en nog anderen waren vooral ontstelt. Maar de zekerheid dat er toch niets meer te veranderen was, en de vrees op wat volgen kon, zorgde voor een passieve houding van zowel voor- als tegenstanders. Verder speelde de avondklok natuurlijk een grote rol en konden er ’s avonds bijgevolg geen feestjes en/of rellen uitbreken.
Op zich gewoon een dag als een ander, enkel vroeger gaan slapen…
Op buitenlandse TV zien we dat er in Tegucigalpa en San Pedro Sula wel enige tegendemonstraties waren, maar dat was blijkbaar niet in al te grote getale.