Afrika heeft 'verlichte mannen' nodig

Het thema van Wereldbevolkingsdag 2007 is ‘Mannen als partners bij gezondheidszorg voor vrouwen’. “De ervaring laat zie dat betrokkenheid van mannen het verschil kan maken”, zegt Thoraya Ahmed Obaid, directeur van het UNFPA. “Door vroege huwelijken te ontmoedigen, onderwijs, gelijkwaardige relaties en keuzevrijheid bij het krijgen van kinderen te promoten, boeken we vooruitgang.”
Dat het moeilijk is om stereotype rollenpatronen te doorbreken waardoor mannen een positievere rol kunnen spelen in het leven van hun partners, is bekend. Maar ook instituten en vrouwen zelf werpen soms barrières op. Volgens Bafana Khumalo, mede-oprichter van het Sonke Gender Justice Network, een niet-gouvernementele organisatie in Johannesburg, is er nog een lange weg te gaan. “Als het gaat om kwesties rond zwangerschap, dan zijn klinieken alleen ingericht op vrouwen. De omgeving is manonvriendelijk. De meeste verplegenden zijn vrouw. Soms worden mannen zelfs weggestuurd.”
Khumalo’s organisatie houdt in Zuid-Afrika regelmatig workshops over genderkwesties. “We moedigen mannen aan om samen met hun vrouw naar de kraamkliniek te gaan en ook bij de bevalling te blijven”, zegt Khumalo.
Maar vrouwen die in de frontlinie staan als het gaat om het promoten van deze nieuwe instelling, lopen tegen obstakels aan, zegt Lisa Vetten, onderzoeker aan het Tshwaranang Legal Advocacy Centre to End Violence Against Women, eveneens in Johannesburg. “Het is moeilijk om hierover met mannen te praten, vooral als je vrouw bent. Bij oudere mannen vind je nog wel eens gehoor. Dat komt omdat zij bang zijn hun partners, kinderen en bezit kwijt te raken.”
Dat er dingen kunnen veranderen, laat een initiatief van Sonke Gender Justice Network op het noordelijke platteland van de provincie Limpopo zien. “Mannen helpen daar met de afwas en maken het huis schoon. En steeds meer mannen willen meedoen. De vrouwen uit het dorp vragen ons wat we in vredesnaam met hun mannen hebben gedaan”, lacht Khumalo.
Het netwerk probeert ook traditionele leiders bij de projecten te betrekken, volgens het ubuntu-principe. Ubuntu staat in een aantal Afrikaanse talen, vrij vertaald, voor “medemenselijkheid”. Ook verwijst het naar het traditionele geloof dat iemands menswaardigheid bepaald wordt door de mate waarin hij de waardigheid van een ander hoog houdt.
Het benaderen van de leiders vergt echter tact, merkte de ngo. “Je kunt niet beginnen met de constatering dat hun manier van leven niet meer van deze tijd is. Dan sluiten de rijen zich meteen. Wel kun je met de oudsten de problemen bespreken waar vrouwen mee kampen die door hun man verlaten zijn. Vrouwen uit huis zetten gaat in tegen de geest van ubuntu”, zegt Khumalo.
Het thema van Wereldbevolkingdag sluit nauw aan bij dat van het UNFPA-rapport uit 2005, dat als titel ‘De belofte van gelijkheid: gendergelijkheid, reproductieve gezondheid en de Millenniumdoelstellingen’ had. “Samenwerken met mannen is een belangrijke strategie om verder te komen op het terrein van seksuele gezondheid, een onderwerp dat nauw samenhangt met de Millenniumdoelen”, staat in dat rapport. “Mannen nemen vaak de beslissingen over gezinsuitbreiding, de economische activiteiten van hun vrouwen en de besteding van het geld, inclusief schoolgeld voor de kinderen. Deze beslissingen beïnvloeden het welzijn van de hele familie.” De zorg en steun van de echtgenoot kan zelfs bepalend zijn als het gaat om leven en dood in geval van complicaties bij de bevalling, constateert het rapport.
Uit het Rapport over Menselijke Ontwikkeling van de VN uit 2006 blijkt dat 84 procent van de geboorten in Zuid-Afrika begeleid wordt door iemand die medische geschoold is en kan optreden bij complicaties. Dat cijfer stijgt tot 98 procent onder de rijkste 20 procent van de bevolking en het daalt tot 68 procent onder de armste 20 procent van de bevolking.
Dat veel vrouwen onder gevaarlijke omstandigheden bevallen, blijkt uit de cijfers over moedersterfte. De VN constateren dat in Zuid-Afrika jaarlijks 150 vrouwen per 100.000 geboorten overlijden. In Noorwegen, het land dat bovenaan staat op de Index van Menselijke Ontwikkeling (HDI), zijn dat er zes.