Afrika neemt vis-noch-vlees-standpunt in

Het belangrijkste wapenfeit in de proloog tot de oorlog was een brief die vorige week werd verstuurd vanuit Abuja, de hoofdstad van Nigeria. Hij was ondertekend door de Nigeriaanse president Olusegun Obasanjo, zijn Zuid-Afrikaanse collega Thabo Mbeki en Abdoulaye Wade van Senegal en bevatte een oproep om niet ten oorlog te trekken. De vergeefse oproep vatte nog eens samen wat Afrika tegen oorlog heeft: elke oorlog zal gigantisch negatieve gevolgen hebben voor onze ontwikkeling.

De brief is intussen even irrelevant als de houding van Angola, Kameroen en Guinea, de drie Afrikaanse landen die het verschil hadden kunnen maken als de stemming over een tweede resolutie niet was afgevoerd in de Veiligheidsraad. Die onbeduidendheid geldt eigenlijk ook voor Afrika als geheel.

De gewichtloosheid van Afrika in het diplomatieke voorspel tot de oorlog heeft weinig te maken met interne verdeeldheid. De afgelopen vier maanden bevonden de Afrikaanse leiders, de regionale instellingen en de pan-Afrikaanse instellingen zich min of meer op dezelfde lijn als de Frans-Duits-Russische as: achter VN-resolutie 1441, met oorlog als allerlaatste toevlucht als Irak niet ontwapent.

De vredesboodschap werd sterk vertolkt op de vergadering van de jonge Afrikaanse Unie in Addis Abeba. De slotverklaring van die bijeenkomst was de blauwdruk voor de Afrikaanse bijdragen tot de debatten in de Veiligheidsraad: de zorg om een vuurzee in het Midden-Oosten en inkrimpende budgetten voor ontwikkelingshulp als de donoren straks, net als in Afghanistan, zich massaal tot Irak wenden voor de wederopbouw. De meest acute dreiging van een nieuwe Golfoorlog voor Afrika is echter de stijgende brandstofprijs. Als de prijs van een vat olie straks de lucht in schiet, heeft Afrika geen strategische reserves die als buffer kunnen dienen.

Slechts weinig Afrikaanse leiders durfden het aan om echt dwars te gaan liggen tegenover de VS. Enkel Robert Mugabe van Zimbabwe en Muammar Khaddafi van Libië, toch al twee verschoppelingen op internationaal vlak, roerden zich. En er was ook nog de fel gesmaakte tussenkomst van Nelson Mandela, die eind januari Bush over de hekel haalde. Een president die geen langetermijnvisie heeft en niet degelijk kan nadenken.

Verder speelden vrijwel alle Afrikaanse landen het spel bijzonder voorzichtig: afkeer tonen voor Saddam Hoessein, maar waarschuwen voor de leefbaarheid van de legitimiteit van de Verenigde Naties. De Rwandese leider Paul Kagame was een uitzondering op die regel. Tijdens een recent bezoek aan de Verenigde Staten vroeg Kagame zich terecht af waar de Veiligheidsraad zat in 1994, toen honderdduizenden Rwandezen omkwamen in een genocide.

Rwanda was één van de weinige Afrikaanse landen die zich op de Frans-Afrikaanse top in Parijs in februari niet achter de brede rug van Frankrijk verschool. Kagame gaf te kennen dat Washington in zijn recht zou zijn in geval van een aanval. Ik weet niet of je moet wachten tot Koeweit wordt ingelijfd of dat Saudi-Arabië onder de voet wordt gelopen door Irak voor je ingrijpt, zei Kagame. Ook Uganda week af van de Franse lijn. Bij het bezoek van de Amerikaanse gezant Walter Kansteiner volgde president Yoweri Museveni de logica van Washington: Als de Amerikanen overtuigd zijn dat Saddam banden heeft met het Al-Qaedanetwerk dan is het hun recht om zich te verdedigen. Medestander nummer drie is Djibouti, wiens leider, Ismael Omar Guelleh, Amerikaanse special forces toelaat. Hij wordt door Bush bedankt voor zijn samenwerking en vriendschap in het bestrijden van het terrorisme. Volgens het Amerikaanse State Department behoren ook Eritrea en Ethiopië tot de 30 landen tellende ‘coalition of the willing’.