Afrikaanse reservaten lopen leeg

Buiten de beschermde gebieden lopen de aantallen antilopen, giraffes, buffels, katachtigen en de meeste andere grote diersoorten in Afrika al 15 jaar sterk terug. Stroperij, de handel in vlees van wilde dieren en de uitbreiding van akkers en nederzettingen zijn de oorzaken. Maar ook binnen de reservaten gaan de bestanden nu snel achteruit, schrijven Paul Scholte en Tim Caro in een artikel in het nieuwe nummer van ‘African Journal of Ecology’, een wetenschappelijk tijdschrift.
“Het was een schok”, zegt Scholte, een onderzoeker van het Instituut voor Milieuwetenschap van de universiteit van Leiden. “In de nationale parken en beschermde gebieden waarover we goede gegevens hebben, neemt het wildbestand dramatisch af. Het is veel erger dan we verwachtten.”
Scholte en Caro maakten het allereerste overzicht van het wildbestand in beschermde gebieden in heel Afrika. Volgens het World Parks Congress in 2003 telt Afrika meer dan 1.200 parken, reservaten en andere beschermde gebieden, met een gezamenlijke oppervlakte van meer dan 2 miljoen vierkante kilometer. Dat is negen procent van de totale oppervlakte van het continent.
Maar het is niet genoeg. “Zelfs goed georganiseerde reservaten blijken op lange termijn niet in staat om antilopen en de roofdieren die ervan leven in stand te houden”, besluiten Scholte en Caro. Antilopen behoren tot de best getelde diersoorten in Afrika. Scholte zegt dat er meer onderzoek nodig is rond andere diersoorten, maar gelooft dat bijna alle grote zoogdieren in de Afrikaanse reservaten dezelfde weg opgaan. De toename van het aantal olifanten in Oost- en Zuidelijk Afrika is één van de weinige uitzonderingen op die trend.
Elk reservaat heeft zijn eigen mix aan problemen waardoor het wildbestand er achteruitgaat. In het Katavi Park in Tanzania, het Ipassa Reservaat in Gabon en het Comoe Park in Ivoorkust doen stropers die uit zijn op vlees de antilopenpopulaties slinken. In het Keniaanse Masai Mara Reservaat leggen giraffes, gnoes en buffels het af tegen een combinatie van droogte, stroperij en de toenemende tarweteelt rond het reservaat. In het Zuid-Afrikaanse Krugerpark is de droogte de belangrijkste oorzaak.
De toenemende bevolkingsdruk kan ook niet worden weggecijferd. Sinds Kenia zijn beroemde nationale parken afbakende, is de bevolking er verviervoudigd. Elke twintig jaar verdubbelt de Afrikaanse bevolking nog eens. De concurrentie om plaats, water en voedsel tussen mens en dier zal de komende jaren alleen maar intenser worden.
“Dit wil niet zeggen dat reservaten geen succes kunnen boeken”, zegt Norman Owen-Smith van het Centrum voor Afrikaanse Ecologie van de Universiteit van Witwatersrand in Johannesburg. “Maar ze moeten groter worden om beter bestand te zijn tegen menselijke invloeden en de grillen van het klimaat.”
Sommige reservaten doen het nu al goed. Het Hluhluwe-iMfolozi-park in Zuid-Afrika wist de dalende trend te keren door intensieve patrouilles tegen stroperij. Ook de Serengeti geldt als een model voor andere reservaten.
De parken die het het beste doen, krijgen meestal veel toeristen op bezoek en laten de plaatselijke bevolking daarvan meeprofiteren, zegt James Deutsch, directeur van het Afrikaprogramma van de Amerikaanse Wildlife Conservation Society.
Volgens Scholte hebben Afrikaanse reservaten veel te kleine budgetten. Afrika vindt minder dan 10 procent van de middelen die nodig zijn om natuurbescherming echt te doen werken. “Met tien keer meer buitenlandse hulp zou er hoop zijn. Maar dat is niet realistisch.”