Amazonelanden gaan kwikvervuiling aanpakken

Brazilië gaat alvast een campagne lanceren om de garimpeiro’s, de kleinschalige goudzoekers, te overtuigen minder gevaarlijke technieken te gebruiken om het kostbare metaal te winnen. In Colombia loopt er al een dergelijk initiatief, met de medewerking van de mijnbouwvakbonden. Nu werken veel goudzoekers in de Amazoneregio met kwik, en dat zware metaal is schadelijk voor de gezondheid.

De acht Amazonelanden - Bolivia, Brazil, Colombia, Ecuador, Guyana, Peru, Suriname en Venezuela - willen in de eerste plaats uitmaken hoe problematisch de kwikvervuiling eigenlijk is. In alle betrokken landen samen zijn daar al zeker 400 studies over uitgevoerd, maar niemand heeft een overzicht. Dat wordt dan ook een eerste deel van het actieplan. Daarna wordt gekeken hoe de landen campagnes om de kwikvervuiling tegen te gaan, op elkaar kunnen afstemmen.

Goudzoekers gieten kwik op goudhoudende aarde die ze opdelven zodat de goudpartikels met het giftige metaal samenkoeken. Alle waardeloze grond kan dan worden weggespoeld. Het amalgaam dat overblijft, wordt verhit, zodat het kwik verdampt en zuiver goud achterblijft. De kwikdampen zijn gevaarlijk voor de mijnwerkers, maar het zware metaal belandt ook overal in de omgeving en komt via de rivieren in de voedselketen terecht.

Dat kwik giftig is, ontkennen zelfs de goudzoekers niet. Mijn handen beven al - dat is een eerste symptoom. Ik kende de risico’s, maar toch heb ik veel met kwik gewerkt, zegt de 57-jarige Ivo Lubrina. Hij is al sinds zijn 31ste garimpeiro, en is nu de voorzitter van de Vereniging van Goudzoekers van de Tapajós. In het bekken van die rivier is een gebied van 23.000 vierkante kilometer - tweederde van de oppervlakte van België - afgebakend voor kleinschalige goudzoekers. Volgens Lubrina werken er 70.000 goudzoekers.

Onderzoekers van het Braziliaanse ministerie van Wetenschap en Technologie vingen in het bekken van de Tapajós vis die 40 keer meer kwik bevat dat de hoeveelheid die nog veilig kan worden geacht. Ook de bodem en planten langs de rivieren zijn zwaar besmet.

Er is wel discussie over hoe gevaarlijk die kwikvervuiling nu eigenlijk is. Wetenschappers wijzen erop dat er in de Amazoneregio op zich al veel kwik voorkomt. Volgens Reinaldo Peleja, een bioloog van de Universiteit van Pará (UFPA), zijn de garimpeiro’s maar verantwoordelijk voor 3 procent van het kwik dat in de Amazoneregio wordt aangetroffen. Ook vis die gevangen wordt in rivieren ver van de plaatsen waar goudzoekers aan het werk zijn, bevat daardoor soms indrukwekkende hoeveelheden kwik.

Sommige kwikverbindingen worden opgestapeld in het lichaam van mensen die veel vis eten, en kunnen ernstige problemen met het zenuwstelsel veroorzaken. Ironisch genoeg hebben de mijnwerkers daar niet zo veel last van – ze komen meestal uit het noordoosten van Brazilië en willen elke dag vlees op tafel. De indianen en andere bewoners van de Amazoneregio eten veel meer vis.

Enkele experts geloven dat de angst voor kwikvergiftiging in de Amazoneregio overdreven is. Volgens Sandra Hacon, een doctor in de biochemie, krijgen de meeste mensen in de regio enkel “homeopathische dosissen” binnen. Veel symptomen van mensen die denken dat ze te veel kwik in hun lijf hebben, worden veroorzaakt door ziekten als malaria of epilepsie. Hacon vindt ook dat tests die uitgevoerd zijn in Europa en de VS, niet noodzakelijk geldig zijn voor de Amazonelanden.

Maar Peleja, de bioloog van de Universiteit van Pará, gelooft dat kwik voor “chronische problemen” zorgt die nu nog nauwelijks zichtbaar zijn “maar zich binnen 20 tot 30 jaar ernstig zullen worden.”

De Braziliaanse overheid wil het zekere voor het onzekere nemen. Kwik mag in Brazilië al sinds 1989 niet meer gebruikt worden in de natuur, maar die wet blijft grotendeels dode letter. Daarom wil Brazilië de goudzoekers doen overschakelen op methoden die vervuiling met zware metalen uitsluiten. “Het komt erop aan de onmiddellijke voordelen van die alternatieven zichtbaar te maken”, zegt Zuleica Castilho, de coördinator van de campagne.

In alle acht Amazonelanden zijn artisanale goudzoekers aan het werk. Colombia en Peru tellen elk 100.000 tot 200.000 van die kleinschalige gelukszoekers, Brazilië tot 400.000. (PD)