Amerikaanse hooggerechtshof buigt zich over rechten van 'enemy combatants'

Vorige week kwam al een zaak van 16 gevangenen uit de oorlog in Afghanistan voor, en morgen (woensdag) begint de hoogste Amerikaanse rechtbank met de behandeling van een klacht van nog een gevangene uit die oorlog en een procedure op vraag van een arrestant die in 2002 een aanslag met een radioactieve springlading zou beraamd hebben. Dat de gevangenen waar die twee zaken om draaien de Amerikaanse nationaliteit hebben, zorgt voor extra aandacht. De uitspraak van het hooggerechtshof - die later deze lente wordt verwacht - zal vastleggen hoe ver de Amerikaanse regering kan gaan met het gevangen houden van dergelijke verdachten zonder de normale gerechtelijke procedures te respecteren.

Tientallen actiegroepen en heel wat buitenlandse regeringen - op Guantanamo worden mensen uit een veertigtal landen vastgehouden - wachten gespannen op het vonnis van het hooggerechtshof. Mensenrechtengroepen, hulporganisaties en voormalige krijgsgevangenen hebben zogenaamde ‘friend of the court’-nota’s ingediend, als advies bedoelde argumentaties die voor het grootste deel ingaan tegen het standpunt van de regering. De actievoerders hopen dat het negenkoppige hof in elk geval de gevangenen het recht toekent Amerikaanse rechtbanken in te schakelen om de wettigheid van hun gevangenschap na te gaan.

De VS houden 595 ‘enemy combatants’ vast op de Amerikaanse legerbasis van Guantanamo. Het gaat om vermeende leden van Al-Qaeda of de Taliban die in 2001 werden gevangen genomen tijdens de oorlog in Afghanistan. De Amerikaanse regering besliste begin 2002 die gevangenen niet het statuut van krijgsgevangene toe te kennen, en ontnam hun daardoor het recht om voor een onafhankelijke rechtbank te verschijnen. De Amerikaanse regering stelt bovendien dat de in het westen van Cuba gelegen legerbasis van Guantanamo buiten het bevoegdheidsgebied van de Amerikaanse rechtbanken valt. Ze argumenteert verder dat de VS zich in een oorlogssituatie bevinden en dat het in dergelijke omstandigheden aan de uitvoerende macht is om uit te maken hoe lang vijandelijke strijders gevangen worden gehouden.

Op basis van de eerste pleidooien en de reacties van de rechters daarop, lijkt het hooggerechtshof die redeneringen niet zomaar te willen volgen. Vier van de rechters lijken er wel degelijk sterk van overtuigd dat de Amerikaanse rechtbanken bevoegd zijn, oordeelt Deborah Pearlstein, een medewerkster van de juristenorganisatie Human Rights First (HRF). Nog twee andere rechters - Sandra Day O’Connor en Anthony Kennedy - zouden vragen hebben bij de verregaande volmachten die de Amerikaanse regering zichzelf wil toekennen voor aanhoudingen die betrekking hebben op de oorlog tegen het terrorisme. Volgens Pearlstein zitten Day O’Connor en Kennedy daardoor op de wip.

De drie zaken vormen een inleiding op nog een hele reeks andere gerechtelijke procedures rond de rechten van de gevangenen van Guantanamo en de processen die hen wachten voor speciaal voor deze gelegenheid opgerichte militaire commissies. Op die uitzonderingsrechtbanken is veel kritiek gekomen omdat ze de verdachten geen eerlijk proces zouden garanderen.

De Boston Globe citeerde zondag een hoge medewerker van het Amerikaanse ministerie van Defensie die stelde dat er tegen de meeste gevangenen niet genoeg bewijzen zijn verzameld om hen voor de militaire commissies te brengen, maar dat ze te gevaarlijk worden geacht of misschien nog te veel interessante informatie bezitten om hen in de nabije toekomst vrij te laten. (PD/AD)