Amerikaanse legertop wil Conventies van Genève buitenspel zetten

Het memorandum dat de Gezamenlijke Stafchefs (JCS), de allerhoogste officieren in het leger, opstelde is een radicale afwijking van de normen waaraan de Amerikaanse militaire operaties tot op heden moesten voldoen. Dat schrijft de mensenrechtengroep HRW in een open brief aan de Defensieminister. Op 16 april krijgt Rumsfeld het omstreden memorandum ‘Gezamenlijke doctrine voor omgang met gedetineerden’ in handen. Het werd opgesteld op 23 maart 2005.

Het Amerikaanse leger moest zich tot hiertoe houden aan de Conventies van Genève. Die bepalen onder meer dat krijgsgevangenen recht hebben op medische verzorging en juridische bijstand.

Als het memorandum wordt goedgekeurd, dan zal de status van ‘vijandige strijder’ geformaliseerd worden - een categorie waarvan de regering-Bush zegt dat ze niet valt onder de Conventies van Genève, zegt HRW-advocaat John Sifton. Juridisch is dat volstrekte nonsens: alle gevangenen vallen onder die conventies.

De mensenrechtengroep gelooft echter dat Amerikaanse soldaten de Geneefse normen consequent aan hun laars zullen lappen als Rumsfeld het statuut van ‘enemy combatant’ officieel maakt. Amerikaanse soldaten lopen het risico vervolgd te worden voor oorlogsmisdaden, waarschuwt HRW.

Het document van de legertop legt de criteria vast die iemand tot ‘vijandige strijder’ maakt. Volgens Sifton zijn de criteria bijzonder vaag en gaat het om iedereen waarvan de naam op een zwarte lijst van de regering staat. De ‘watchlist’ bevat een waaier van groepen, van sikhs tot volgelingen van het Peruaanse Lichtende Pad. En mogelijk straks ook honderden of duizenden mensen die Ahmed of Mohammed heten. Dit is een aanfluiting van de internationale rechtsorde.

Het memorandum wil ook de status legaliseren van de gedetineerden die door critici spookgevangenen werden gedoopt. Het Amerikaanse leger wil het recht krijgen om gevangenen vast te houden op geheime locaties, wat impliceert dat ze geen bijstand kunnen krijgen van het Internationale Comité van het Rode Kruis.

De Amerikaanse regering verklaarde in januari 2002 dat het internationaal humanitair recht niet van toepassing is op de ‘oorlog tegen de terreur’. De krijgsgevangenen die in die oorlog worden gemaakt, dienen hun zaak te verdedigen voor militaire tribunalen. Volgens Human Rights Watch ligt die houding aan de basis van de gedocumenteerde misbruiken in de gevangenissen van Irak, Afghanistan en op de Amerikaanse marinebasis in Guantánamo Bay.

Volgens HRW dreigen de VS het slechte voorbeeld te geven aan de rest van de wereld. Als Rumsfeld tekent, geeft hij de boodschap aan de wereld dat de Conventies van Genève geen wet zijn maar een beleidspraktijk die regeringen naar believen kunnen aanpassen.

Het ministerie van Defensie wil voorlopig geen commentaar geven op de brief van HRW en op het memorandum.

Sinds juni vorig jaar floot het Amerikaanse hooggerechtshof de regering twee keer terug in verband met de beperkte rechtsmiddelen van de krijgsgevangenen in Guantanamo Bay. In een eerste arrest oordeelde de rechter dat de gevangenen recht hadden op een proces en dat ze hun opsluiting moeten kunnen aanvechten bij een neutraal rechtsorgaan. Een tweede arrest oordeelde dat gewone Amerikaanse rechtbanken klachten van ‘vijandige strijders’ mogen behandelen.

Intussen hebben gevangenen op Guantanamo Bay al verzet aangetekend bij burgerlijke rechtbanken. Die geven in tegenstelling tot de militaire tribunalen wel gegevens vrij over de ‘vijandige strijders’. De dossiers van de krijgsgevangen zijn nu vrij ter inzage - een grote opluchting voor de mensenrechtenorganisaties.

Een Amerikaanse burgerlijke rechtbank in Washington maakte vorige week de namen en de verhalen bekend van meer dan 60 gevangenen in Guantanamo Bay. De transcripties van de tribunalen geven hun ongebruikelijke rechtsgang weer. Ik geef niks om het internationaal recht, antwoordt de voorzitter van het tribunaal op de protesten van één van de gevangenen. Ik wil het woord internationaal recht’ niet meer horen. Dat gaat ons niet aan.

De Amerikaanse regering houdt naar schatting 550 terreurverdachten vast op de marinebasis in Cuba. Nog eens 214 verdachten werden vrijgelaten sinds de opening van de gevangenis in januari 2002. (MM/PD)