Argentinië 5 jaar na de volksopstand

Kartonverzamelaars, werkloze piketten, betogende bejaarden en uitgemergelde kinderen: dat waren de beelden van Argentinië die eind 2001 de wereld rondgingen. Het ooit zo trotse land van de vruchtbare pampa’s, dat begin twintigste eeuw Europa en de VS van graan en vlees voorzag, zat aan de grond.
De grootste financiële crisis uit de nationale geschiedenis duwde honderdduizenden Argentijnen onder de armoedegrens. Een interessant neveneffect was de ongeziene politieke mobilisatie. De Argentijnen kwamen massaal op straat om te protesteren tegen de banken die hun spaargelden blokkeerden. Politici werden uitgespuwd. In de plaats daarvan ontstonden er spontaan buurtcomités die gaarkeukens oprichtten en ruilbeurzen organiseerden. Arbeiders namen hun eigen fabrieken over. Argentinië leek een laboratorium voor sociale verandering.
Vijf jaar later is er daar allemaal niet veel van te merken. Op concerten of theatervoorstellingen betaal je nog wel een contributiebon in plaats van inkom. Er wordt als het ware met de hoed rondgegaan, maar die contributiebon is intussen wel verplicht geworden en in plaats van 1 peso kost hij 10 peso. De politici zijn terug van nauwelijks weggeweest, de burgerinitiatieven zijn gecoöpteerd door de politiek en het protest is weggesmolten als sneeuw voor de zon. De economie heeft zich hersteld en is een van de snelst groeiende ter wereld. Met meer dan 7 procent ligt het land van de gaucho’s aan de kop van het Latijns-Amerikaanse peloton. Volgend jaar voorspelt de VN-commissie voor Latijns-Amerika hetzelfde groeicijfer voor het vijfde jaar op rij.
Die mooie cijfers tonen deels het herstel na de diepe val in 2002 en zijn het gevolg van de sterke grondstofprijzen -olie, soja, metalen, hout- op de wereldmarkt. Bovendien wordt Argentinië stevig -sommigen zeggen autoritair- bestuurd door Nestor Kirchner, de man die in 2003 het roer overnam.

De hit van K1

Kirchner was zo verstandig bij zijn aantreden de minister van Economie Roberto Lavagna op zijn post te laten. Lavagna had de gevolgen van de devaluatie verzacht door prijscontroles en bleek een keihard onderhandelaar met ‘s lands schuldeisers. Zo kregen de houders van Argentijnse staatsobligaties in 2005 te horen dat ze maar 25 procent van hun geld zouden terug zien. Ontsteltenis in Washington, in Frankfurt en in Milaan, maar in Argentinië werd de beslissing toegejuicht.
Kirchner, die kortweg K of de pinguin -wegens zijn patagonische afkomst en zijn scherp profiel- wordt genoemd, wierp zich op als de man die de belangen van het volk liet voorgaan op die van de multinationals en het IMF. De mobilisering van het volk leek plots onnodig aangezien er deze keer een president aantrad met een hart. Investeerders als het Franse nutsbedrijf Suez werden door de president openlijk uitgekafferd en dan het land uitgejaagd, waarna hij een nieuw staatsbedrijf oprichtte voor watervoorziening. Onvermoeibare strijdsters tegen het onrecht -de Moeders van Plaza de Mayo- stopten in januari met hun rondjes op het centrale plein in Buenos Aires, omdat ze vonden dat de president meer dan zijn best deed.

Vrienden maken

Niet iedereen is echter even enthousiast over de verwezenlijkingen van Kirchner. ‘De armoede is nu erger dan vijf jaar geleden,’ zegt Hugo Galarraga, van de volksassemblee van San Telmo, een buurt in de hoofdstad Buenos Aires. ‘Nu zie je tientallen mensen op straat slapen. En het aantal papier- en kartonverzamelaars die ‘s nachts de straten innemen, is verdriedubbeld. De economie is misschien hersteld, maar door de inflatie kan een arm gezin amper mee met de stijgende prijzen.’
De volksassemblee van San Telmo is met meer dan 500 leden de grootste van haar soort in de hoofdstad. Zij vergaderen geregeld over de problemen in de buurt en zamelen geld in voor de gaarkeuken. ‘In 2002 waren er meer dan 70 dergelijke assemblees, maar die zijn grotendeels verdwenen,’ volgens Galarraga.
‘Niet zelden hebben de leiders een post aanvaard binnen de regering, zoals gebeurde met mijn collega van de buurt van La Boca. Hij leidde de bekende gaarkeuken Los Pibes, en heeft nu een riant loon als secretaris voor Sociale Ontwikkeling. Hij kan La Boca niet meer binnen maar rijdt wel in een gloednieuwe terreinwagen.’
Kirchner heeft uit 2001 onthouden dat het volk de politici kan doen wankelen en dat je sociale organisaties dus beter te vriend houdt. Hij komt uit de peronistische partij, een populistische beweging die houdt van massameetings en vlammende toespraken. Een van de grootste groepen werkloze arbeiders, de zogenaamde piketten van Luis d’Elia, steunen nu de rally’s van de president.
‘Het cliëntelisme en de machtsconcentratie zijn een gevaar voor de democratie,’ beweert Elsa Quiroz, voorzitster van de oppositiepartij ARI. ‘Kirchner heeft niet alleen de rechters van het hooggerechtshof vervangen, er zijn ook bijzondere machten toegekend om de begroting zonder controle van het parlement goedgekeurd te krijgen. De president is er vooral op uit zijn macht uit te breiden.’

Cement volstaat niet

Dat de Argentijnse economie volle kracht vooruit stoomt, is ook volgens de opposante Quiroz een goede zaak, maar ze zegt er meteen bij ‘dat de sociale ongelijkheid nog nooit zo groot is geweest als vandaag. De rijkste tien procent verdient 38 keer zoveel als de armste tien procent. De regering heeft alleen een politiek project, geen economisch project. Nu zitten we in een gunstige cyclus’, zegt ze, ‘dankzij de internationale conjunctuur. Maar die kan snel omslaan.’
Het is een verwijt dat je wel vaker hoort, dat Kirchner vooral oog heeft voor het politieke schaakspel. Na zijn karige verkiezingsoverwinning in 2003 heeft hij er eerst alles aan gedaan om zijn banden met voorganger en peetvader Eduardo Duhalde, ook een peronist, door te snijden en zijn eigen machtsbasis te vergroten. De twee politieke clans betwistten elkaar het overwicht in de provincie van Buenos Aires, electoraal het belangrijkste district van het land. Kirchner’s vrouw ging in de clinch met de ega van Duhalde voor een zitje in de senaat. Kirchner won het pleit. K stuurde daarna zijn superminister Lavagna wandelen, toen deze kritiek op zijn beleid durfde te uiten.
De president denkt volledig in de peronistische traditie, dat men eerst de absolute macht moet veroveren en vanuit die positie dingen moet proberen te veranderen. ‘Hij heeft het ook geprobeerd in de provincie Misiones,’ zegt Elsa Quiroz. ‘Daar wilde een lokale caudillo zich eind oktober met de steun van K laten herverkiezen, door het uitdelen van voedselpakketten en cement, maar toch heeft het volk neen gezegd in de stembus. Dat was een nederlaag voor de president maar een overwinning van de democratie.’
Reageer via info@mo.be