Aung San Suu Kyi jarig

Hoe is zij dat boegbeeld geworden voor de democratie in Birma?
Om te beginnen omdat de democratie niet bestaat, er zijn bewegingen nodig om in te gaan tegen de bijna eeuwigdurende militaire junta die al sinds 1962 het land in zijn greep houdt. Aung San Suu Kyi is de dochter van de vader des vaderlands. Dat is één van de zaken die centraal staat in haar leven, ze heeft een vrij onopvallende jeugd gehad. Haar vader is, voor het land goed en wel onafhankelijk werd, vermoord. Ze heeft in het buitenland gestudeerd en gewerkt.
In 1988 was ze toevallig terug in Birma omdat haar moeder doodziek was. Ze was uit Engeland teruggekeerd waar ze op dat moment verbleef om voor haar moeder te zorgen. In die maanden brak de eerste grote opstand uit tegen de militairen die aan de macht waren. Ze was niet centraal bij het voorbereiden van die opstand die op 8 augustus 1988 uitgebroken is maar 14 dagen later is ze wel mee op het voorplan getreden als iemand die de lijn belichaamde van het streven naar vrijheid en onafhankelijkheid onder de Britten naar het streven van vrijheid en democratie onder de militairen.
Ze deed enkele heel opvallende uitspraken, met die van eind augustus als opvallendste voor 500.000 mensen. Dat heeft haar absoluut gelanceerd als het boegbeeld van het verzet tegen de militairen en het streven naar vrijheid en democratie.
Waarom deed ze dat?
Haar eigen overtuiging op de eerste plaats. Met die overtuiging heeft ze ook meteen een prominente plaats gekregen in dat redelijk stuurloze of in elk geval hiërarchisch gestructureerd verzet tegen de militairen. Zij heeft door op het podium te komen een centraal focuspunt gecreëerd, en het is pas nadat half september 1988 de militairen alles onder controle gekregen hebben en ze de opstand met duizenden doden als gevolg neergeslagen hebben, dat zij een partij opgericht heeft, want tot dan bestond de National League for Democracy, de partij waarmee ze groot geworden is, niet.
Die is pas eind september 1988 opgericht en heeft dan het streven, de frustratie en het verlangen naar democratie gekanaliseerd als een echte politieke partij die in 1990, op het moment dat de junta tot ieders verbazing verkiezingen uitschreven, op eclatante omstandigheden die verkiezingen gewonnen, ook al zat ze op dat moment onder huisarrest. Tijdens die verkiezingen mocht ze haar huis niet uit om campagne te voeren.
Toch slaagde de partij erin om 80 procent van de zetels te veroveren, een absolute meerderheid. Het kon het begin zijn van een echte democratisering die gebaseerd was op een keuze van het Birmese volk zelf, maar dat was buiten de militairen gerekend. Zij vonden dat ze het parlement niet konden samenroepen omdat ze eerst een nieuwe grondwet moesten schrijven. Begin jaren negentig zijn ze daarmee gestart en dat heeft tot 2009 geduurd.
Geen hond die gelooft dat zij zolang hebben gewerkt aan het finetunen van de meest ideale grondwet ter wereld, dat is enkel een poging geweest om voortdurend de democratische verworvenheid van die verkiezingen uit te stellen. Ondertussen is de grondwet goedgekeurd via een referendum, die vlak na de doortocht van de cycloon Nargis, en in de loop van dit jaar zouden er nieuwe verkiezingen moeten komen.
Kan Aung San Suu Kyi opnieuw een rol spelen?
In de verkiezingen zelf zal dat moeilijk zijn, omdat de grondwet zodanig geschreven is dat Aung San Suu Kyi er zelf niet kan aan deelnemen. De verkiezingswet die daarop gevolgd is stipuleerde bovendien dat iemand die in de gevangenis gezeten heeft geen lid kan blijven van een politieke partij wat de Partij voor een verscheurende keuze heeft geplaatst: ofwel schrijven we ons in en moeten we Aung San Suu Kyi en andere kopstukken uit de partij zetten anders zijn we illegaal bezig, ofwel doen we niet mee en zijn we een beetje buitenspel gezet.
De partij heeft op suggestie van Aung San Suu Kyi zelf gekozen voor de tweede optie: niet inschrijven, en de legilimiteit van de grondwet en de electorale wetgeving niet te erkennen, waardoor ze een beetje buitenspel staan in het formele spel rond de verkiezingen, wat verder nog nergens toe geleid heeft.
Was dat een goede keuze?
Dat is de vraag waar iedereen nu mee worstelt, ook binnen Birma en bij de dissidenten die buiten het land wonen. Kan je de politiek beïnvloeden als je deelneemt aan verkiezingen die vooraf zodanig georganiseerd worden dat ze zeker gewonnen worden door de partij van de militairen, waarna ook een pak zetels in het parlement sowieso aangeduid worden door het leger. Je kan bijna niet besturen buiten het leger om. Het is zodanig geregeld dat er voor belangrijke beslissingen ook een meerderheid is die je alleen kan halen als je ook de aangeduide militairen mee aan boord hebt. Het hele systeem is zo in elkaar gestoken dat het geen ruimte laat voor een echte ingrijpende verandering.
Anderzijds is het de vraag of een partij die nu ontbonden is, of die erin kan slagen om op een termijn van een paar zich terug als een beweging op te bouwen en of dat kan en toegestaan zal worden in een land waar geen ruimte is voor vrije meningsuiting. Langs alle kanten zit je dus vast als oppositie, maar het spel is nooit gespeeld en intrede in de formele regels die de militairen geschreven hebben was alleszins ook een gigantisch risico voor de partij en in elk geval een uitsluiting voor haar.
Heeft Aung San Suu Kyi nu opgegeven?
Nee, in geen geval. Zij blijft op dezelfde manier principieel aanwezig zoals ze altijd geweest is, maar ze wordt afgesloten van de bevolking door het voortdurend verlengen van het huisarrest. Er zijn twee voorbeelden die aangeven dat de junta er alles aan zullen doen om dat te zullen verlengen. Het jongste incident is met de Amerikaan die het meer overzwom en bij haar terechtkwam, waarop de militairen haar straften en andere mensen uit de partij.
Een ander voorbeeld van een aantal jaar geleden was dat op het moment dat ze campagne voerde, dat er incidenten gecreëerd worden, waardoor ze in preventieve en beschermende hechtenis wordt genomen. Op het moment dat haar caravaan met auto’s wordt aangevallen, wordt zij gevangengezet en opgesloten. Dat toont aan dat de militairen haar en haar partij op geen enkele manier nog eens de ruimte zullen gunnen die ze haar gegund hebben. Ze willen het risico om afgestraft te worden door de bevolking niet meer lopen.
Zal de junta de macht behouden?
Indien de verkiezingen doorgaan, er is nog altijd geen datum, zullen de militairen de macht houden. Ze zullen een kartonnen front voor zich zetten met een aantal verkozen burgers die alleen kunnen bewegen in de richting die de militairen aangeven. Vraag is of Aung San Suu Kyi lang genoeg leeft om uiteindelijk toch onvermijdelijk op het politieke toneel te verschijnen en haar rol te kunnen spelen waar mensen al 20 jaar of langer op zitten te wachten. Zij blijft het ongeschonden boegbeeld van dromen en verwachtingen van het Birmese volk.
Beluister het gesprek met MO*hoofdredacteur Gie Goris in De Ochtend op Radio 1