Benoeming nieuwe China-adviseur luidt einde detente in - analyse

Het is Cheney zelf die de Friedberg benoemde als vice-adviseur voor de nationale veiligheid. De neoconservatieve professor Sinologie van de universiteit Princeton wordt ondergebracht op Cheneys dienst Buitenlandse Beleid, die geleid wordt door I. Lewis ‘Scooter’ Libby, één van de meest invloedrijke architecten van het Amerikaanse buitenlandbeleid.

Friedberg, Libby, Cheney, Defensieminister Donald Rumsfeld en 21 andere prominente neocons tekenden in 1997 het charter van het Project for the New American Century (PNAC), een lobbygroep die zich tot doel heeft gesteld om de wereld in de 21ste eeuw ‘Amerikaans’ te houden. Sinds 11 september probeert het PNAC de Amerikaanse regering warm te maken voor een politiek van interventionisme en militaire hegemonie. Friedberg behoort ook tot de ondertekenaars van de bekende PNAC-brief aan Bush, negen dagen na de aanslagen van elf september, waarin de krijtlijnen van de ‘oorlog tegen het terrorisme’ worden uitgetekend: optreden tegen Irak en andere anti-Israëlische krachten in het Midden-Oosten én tegen al-Qaeda en de Taliban in Afghanistan.

Het wordt vooral uitkijken hoe de Amerikaanse China-politiek nu verder evolueert. De invloed van Friedberg, de eerste erkende China-expert in de hoogste regionen van Washington, zal ongemeen sterk zijn. Onder Bush is er eigenlijk niemand die China goed kent, zegt John Gershman, een Azië-specialist aan de universiteit van New York. Hij is de eerste.

Gershman omschrijft zijn collega als a China-threat person without being hysterical about it. Friedberg ziet China als een strategische concurrent die de politieke en militaire dominantie van Washington onvermijdelijk zal aanvechten. In een artikel getiteld ‘De strijd om de heerschappij in Azië’, gepubliceerd in 2000 in het neoconservatieve maandblad ‘Commentary’ voorspelt Friedberg dat er een goede kans is dat de VS de komende decennia in een open en intense geopolitieke rivaliteit komen te liggen met de Volksrepubliek China. Een militair conflict is mogelijk te vermijden, maar dat is niet zeker, voegt hij eraan toe. Als het tot een botsing komt, kan de confrontatie zich langzaam ontwikkelen of kan het tot één treffen komen, over Taiwan bijvoorbeeld.

Friedberg stelt dat China een splijtzwam kan worden tussen de Amerikaanse zakenwereld en het Amerikaanse leger. De Amerikaanse bedrijven willen toegang tot de Chinese miljardenmarkt, het Pentagon wil Pekings invloed in de regio temperen. Hij gelooft dat China een andere strategische concurrent wordt dan de Sovjetunie. Gezien zijn omvang, dynamisme en relatieve openheid is de grootmacht minder makkelijk te beheersen.

De kern van Friedbergs betoog, stelt een ex-topman van de dienst Azië op het ministerie van Buitenlandse Zaken, is dat een confrontatie met de VS onvermijdelijk is en dat er sowieso een poging komt om de Amerikaanse aanwezigheid in Azië terug te dringen. Een visie, zo benadrukt de (liever anonieme) expert, die op zijn minst omstreden is. Het probleem ermee is dat een clash wordt vooropgesteld als zekerheid, eerder dan als een voorzichtig vermoeden.

De lijn van Friedberg wordt in vraag gesteld door onder meer Zalmay Khalilzad, die de regering-Bush adviseerde over Afghanistan en Irak. Khalilzad steunt een beleid van ‘congagement’ ten opzichte van China: zowel beheersen (containment) als samenwerken (engagement). In een repbliek op Friedbergs artikel in ‘Commentary’ maakt Khalilzad brandhout van de veronderstelling dat het huidige Chinese regime en/of zijn opvolger regionale hegemonie nastreeft. Dat is wel degelijk te vermijden. Vooral als Peking democratische hervormingen doorvoert, is een wederzijdse aanvulling en partnerschap mogelijk.

Het antwoord van Friedberg daarop spreekt boekdelen: Washington moet handel met en investeringen in China blijven nastreven maar de prioriteit moet liggen op serieuze, volgehouden en ongehinderde inspanningen om onze allianties te versterken, onze militaire capaciteiten te verstevigen en een machtsevenwicht in Azië na te streven dat gunstig is voor onze belangen. Engagement, ja; maar wel vanuit een sterke positie.

Sommige waarnemers voorspellen al het einde van de ‘detente’ tussen China en de VS. Daarmee wordt het herstel van de diplomatieke banden bedoeld die verbroken werden naar aanleiding van de botsing van een Amerikaans spionagevliegtuig en een Chinese straaljager in de lente van 2001. Dat incident zorgde toen voor een ruzie tussen de haviken (Cheney en Rumsfeld) en Buitenlandminister Colin Powell. Bush zelf neemt sinds 2001 een mildere houding aan ten opzichte van China. De oplossing van de crisis, het bezoek van toenmalig president Jiang Zemin en de samenwerking met Peking na 11 september zorgden voor een uitstekende relatie tussen China en de VS.

Dat zint Rumsfeld en de zijnen niet. Het Pentagon dringt bij Taiwan al maanden aan op de aankoop van Amerikaanse wapens, waaronder onderzeeërs en vliegtuigen. De Amerikaanse regering gaf daar twee jaar geleden al groen licht voor, maar Taiwan staat weigerachtig omdat het bang is voor de reactie van Peking. De ‘Wall Street Journal’ meldde vrijdag dat Washington Taiwan nu de Patriot-3, het meest geavanceerde anti-rakettensysteem van de VS, aanbiedt tegen een prikje. Als het contract getekend wordt, zal dat zo goed als zeker voor hommeles zorgen met China, dat Taiwan beschouwt als een afvallige provincie.

Even omineus is de paringsdans van het Pentagon met het Indische leger. In een document dat recent gelekt werd in ‘Foreign Report’ werd China afgeschilderd als de grootste bedreiging voor beide (de VS en India) en werd New Delhi uitgenodigd als een vitale component van de Amerikaanse strategie tegenover China.

Friedbergs benoeming is voor John Gershman een duidelijk teken dat de samenwerking van de VS met China en Noord-Korea van tijdelijke aard is en dat Cheney China nog steeds ziet als een strategische concurrent.