Berbercultuur verdwijnt snel in Marokkko

Berbers zijn de oorspronkelijke bewoners van Noord-Afrika. Ze zijn nog met zo’n 30 tot 40 miljoen, voornamelijk in Algerije en Marokko. Maar hun oude tradities worden door de populaire tv-imams als heidens of zelfs satanisch gezien.
Eerder dit jaar vaardigde de Marokkaanse regering een verbod uit op Berbernamen voor pasgeboren baby’s, om de islamitische identiteit van het land in de verf te zetten. De Berbers hebben zich sinds de komst van de Islam in de zevende eeuw altijd hevig verzet tegen de pogingen om ze te arabiseren, maar nu komt de grootste dreiging vanuit hun eigen gemeenschap.
In Tarama, een klein geïsoleerd dorp in het zuiden van Marokko, wordt het stiller met de dag. “Mensen spelen thuis geen muziek meer”, zegt Abdelftah Aït Argane, een jonge Berber uit het dorp. “De verandering gaat erg snel. De bruiloften zijn met de helft gedaald, en de oude tradities verdwijnen.”

Beter zo

Argane vindt het maar goed zo. “Het is een goede, verantwoorde evolutie”, zegt hij. “Nu volgen we de islamitische voorschriften beter dan vroeger. De mensen beseffen dat we tot voor enkele jaren een zondig leven leidden vol heidense rituelen. Nu is het beter: mensen dansen niet meer, omdat mannen en vrouwen zich niet met elkaar moeten mengen. Het is een stap vooruit.”
Eén van die tradities is de tatoeage op het voorhoofd van vrouwen. Tien jaar geleden was dat nog de geldende norm, nu is het vrijwel volledig verdwenen. In steden als Marrakesh kiezen jonge mensen niet meer voor een traditionele bruiloft. De Arabische kledij, de Salafi, wordt de norm.
“Er is nog nooit zo’n snelle en grondige verandering geweest”, zegt Simohammed Zerrouni, die al sinds zijn geboorte in Marrakesh woont. “Jonge mensen kiezen in steeds grotere getale voor strenge principes van de islam. Dat is goed ook.”
Zowel Zerrouni als Argane zijn ervan overtuigd dat de verandering versneld is door satelliet-tv. “In de voorbije vier jaar heeft zowat elk Marokkaans huishouden een satellietschotel geïnstalleerd. Er zijn driehonderd kanalen, waarvan zo’n dertig puur religieus. Ga een willekeurig huis in de stad of op het platteland binnen, en je zult zien dat de tv aanstaat. Vaak op een religieuze zender uit Egypte of Saoedi-Arabië.”

Culturele zelfmoord

“Dit is een culturele zelfmoord”, zegt Murad Errarhib, politiek analist aan de Friedrich Ebert Foundation (FES), een onafhankelijke denktank in Rabat. Uit onderzoek van de FES blijkt dat buitenlandse zenders een belangrijke bron van religieuze informatie geworden zijn voor meer dan zestig procent van de Marokkanen. Vooral bij de jeugd, tussen 18 en 24 jaar, scoren de zenders goed met bijna 70 procent.
Satteliet-tv vernielt het Marokkaanse culturele erfgoed, zegt Errarhib. “Dag in dag uit zien mensen tv-imams die het verschil uitleggen tussen goed en fout”, zegt hij. “Die imams komen uit regio’s met een compleet verschillende religieuze, juridische en doctrinaire instelling.”
“Dat leidt tot de teloorgang van eeuwenoude gebruiken. Nu denken mensen dat wat ze jaren lang gedaan hebben niet strookt met hun religie.”
De lessen van Egyptische en Saoedische imams hebben het gezicht van de islam in Marokko veranderd. “De islam was een gedeelde, gemeenschappelijke godsdienst gebaseerd op broederschap”, zegt Errarhib. “Nu is de boodschap: we moeten de vijand in ons midden vinden. Wie is een slechte moslim en wie is een goede moslim. We zien dat meer en meer mensen die gedachtegang volgen, waardoor ons cultureel erfgoed verdwijnt.”
Volgens Mohamed Bekouchi, professor sociologie aan de universiteiten van Parijs, Quebec en Rabat, zijn er alternatieven. “De staat moet verstandig investeren in het culturele erfgoed van het land”, zegt hij. “Via cultuurlessen op school moeten jongeren hun eigen cultuur leren begrijpen. Als zij hun cultuur niet kunnen appreciëren, zal die een gewisse dood sterven.”
“Eigenlijk is het de culturele leegte in Marokko die mensen vatbaar maakt voor de radicalisering op tv”, zegt hij. “Die leegte is het gevolg van de snelle veranderingen in de voorbije dertig jaar: globalisering, industrialisering, toerisme en verstedelijking. De bevolking is verward en zoekt houvast. We kunnen die bieden door gemeenschappen te organiseren en culturele initiatieven te nemen. Dat is de enige manier.”