Betwistingen handelsregels overrompelen arme landen

Minstens 50 regeringen kregen al te maken met dure en lang aanslepende arbitrage met buitenlandse bedrijven of buurlanden die recente wetten oneerlijk vonden. Het ging om 31 ontwikkelingslanden, 11 westerse landen en acht transitielanden. Bij arbitrage doet een door beide partijen aanvaarde scheidsrechter een bindende uitspraak over een geschil. Juridisch bijstand in dergelijke zaken kost handenvol geld, en bij verloren zaken moeten landen soms tientallen miljoen euro schadevergoeding betalen.

Meestal zijn het grote bedrijven die een beroep doen op arbitrage om voor hen vervelende regels in een bepaald land aan te vallen. Ze vechten bijvoorbeeld noodmaatregelen aan waarmee landen een financiële crisis te boven trachten te komen, een BTW-voet die hoger ligt dan elders, de bestemmingsverandering van grondstukken of regels over de behandeling van gevaarlijk afval.

Argentinië is het zwaarst belaagde land. De afgelopen jaren moest het zich 37 keer verdedigen tegen bedrijven en andere regeringen die zich benadeeld voelden door Argentijnse rechtsregels. De meeste van die zaken hebben te maken met de financiële crisis van eind de jaren 90.

Mexico moest voor 14 klachten naar een arbitrage-instantie stappen, vooral van bedrijven die een beroep doen op het Noord-Amerikaans Vrijhandelsverdrag (Nafta) dat Mexico economisch samenbracht met Canada en de VS. De tien recente zaken die tegen de VS werden ingespannen, vertrekken allemaal van het Nafta-verdrag. Ook Polen, Egypte, Canada, Chili, Tsjechië en Oekraïne moesten zich al meermaals verdedigen.

Sommige zaken komen arme landen duur te staan. In 2003 moest Tsjechië bijvoorbeeld 270 miljoen dollar en een forse interest betalen aan het Nederlandse tv-bedrijf CME. De Tsjechische overheid had de bepalingen in een investeringsakkoord met Nederland geschonden ten nadele van het bedrijf.

De Amerikaanse oliemaatschappij Occidental kreeg in 2002 71 miljoen dollar plus interesten van Ecuador, omdat de maatschappij nadeel had ondervonden van Ecuadoraanse regels die niet in overeenstemming waren met de investeringsafspraken tussen Ecuador en de VS.

Steeds meer bedrijven vinden de weg naar internationale arbitrage. Het Internationaal Centrum voor de Regeling van Investeringsgeschillen van de Wereldbank (ICSID) heeft 106 klachten in behandeling die verband houden met internationale investeringsverdragen. Eind 1994 had het centrum welgeteld drie zaken op de rol staan. Andere arbitrage-instellingen buigen zich volgens de Unctad momenteel nog eens over 54 zaken. Meer dan de helft van die zaken werden de afgelopen drie jaar aanhangig gemaakt. En misschien worden er nog veel meer geschillen behandeld, want meestal handelen alle betrokken partijen de procedures liefst in alle discretie af.

Critici vinden dat de golf van betwistingen belangrijke onderdelen van investeringsverdragen op losse schroeven zet. De trend is niet nieuw en kan zeker als een bewijs gelden voor de onevenwichten in het internationaal handelssysteem”, zegt Aldo Caliari van het Centre of Concern, een ontwikkelingsorganisatie in Washington. Investeerders verwerven meer macht, ten nadele van de regeringen.

Volgens de Unctad moeten landen beter uitkijken bij de onderhandelingen over investeringsverdragen. De organisatie gaat ervan uit dat bedrijven in de toekomst nog meer een beroep zullen doen op arbitrage om het onderste uit de kan te halen. (PD/ADR)



rapport
http://www.unctad.org/sections/dite/iia/docs/webiteiit20042_en.pdf%20UNCTAD