Bolivia: buigen of barsten

Hét politieke agendapunt dat dit Andesland het afgelopen jaar in de greep hield, was het proces van de Grondwetgevende Vergadering, die bijna anderhalf jaar lang heeft samen gezeten. Het sterke inheemse karakter van die vergadering en de vastberadenheid van president Evo Morales om grondige herstructureringen door te voeren op het vlak van democratische participatie, culturele erkenning en de verdediging van de natuurlijke rijkdommen, stootte op hevige weerstand van de oppositie. Die besliste uiteindelijk om de regeringsplannen zoveel mogelijk tegen te werken en zich uit de Grondwetgevende Vergadering terug te trekken. 

Woelige sfeer

Om de inspanningen van het afgelopen jaar toch niet verloren te laten gaan en het afgesproken schema te volgen, hebben de regering en haar medestanders op 9 december 2007 het nieuwe ontwerp van grondwet voorlopig goedgekeurd. Maar dat is niet zonder slag of stoot verlopen. Te midden van hevige straatgevechten en politiegeweld vielen in het weekend van 23 en 24 november drie doden in Sucre, de zetel van de Grondwetgevende Vergadering. Uiteindelijk vluchtten de regeringsaanhangers naar de stad Oruro, om daar in een militaire school de goedkeuring te proclameren. Een definitieve goedkeuring moet nog volgen in een referendum later op het jaar.
De woelige sfeer rond die goedkeuring had alles te maken met een debat, door de oppositie gelanceerd, over de plaats van de hoofdstad. Inwoners van de vier rijkere, oostelijke departementen –de zogenaamde Halve Maan– willen de hoofdstad namelijk zien verhuizen van La Paz, waar nu de wetgevende en uitvoerende macht gevestigd zijn, naar Sucre, dichter in hun buurt. De anderhalf miljoen inwoners van La Paz en zijn voorstad El Alto verzetten zich uiteraard. De aanhangers van de regering en van La Paz als hoofdstad zijn vooral indianen uit de arme, westerse provincies. Zij willen vooral eindelijk meer participatie in de besluitvorming en respect voor hun cultuur en hun rechten.
Als reactie op de voorlopige goedkeuring van de nieuwe grondwet door de regering, keurden die vier departementen van de Halve Maan hun eigen autonomiestatuut goed. Dat is gebaseerd op een referendum in juli 2006 en gaat uit van een verregaande decentralisatie van de regio, die zelfs effectieve territoriale onafhankelijkheid overweegt om ten volle te kunnen genieten van de gasopbrengsten.

Media Luna

In de discussie over de hoofdstad en de autonomie van de oostelijke departementen staan de ontwikkelingsmodellen van regering en oppositie lijnrecht tegenover elkaar.
De oppositie wordt aangevoerd door het Burgercomité van Santa Cruz, met voorman Branco Marinkovic, en de vier departementen van de Halve Maan (Santa Cruz, Beni, Pando en Tarija). De Media Luna is de meest blanke regio, waar tevens het meeste geld zit. Hier situeren zich de petroleum- en gasvelden en is de agrobusiness in volle expansie. De Halve Maan wil buitenlandse investeringen in Bolivia’s natuurlijke rijkdommen en agrobusiness. Marinovich is zelf een prominente vertegenwoordiger van de agro-export.
Een kwestie die de oppositie in de Grondwetgevende Vergadering hoog zat, waren de bepalingen over grootgrondbezit. De centrale vraag was of men in Bolivia maximum vijfduizend of tiendhuizend hectaren grondgebied in privébezit mag hebben. De regering wil het privé-grondbezit begrenzen, terwijl de agrobusiness in het oosten daar niet mee opgezet is. Ook hierover volgt nog een referendum in de loop van dit jaar.

De werken van Morales

De aanhangers van de regering willen diepgaande socialistische hervormingen en een beleid dat tegemoet komt aan de noden van het volk. Op de twee jaar van zijn bewind heeft president Morales hier ook aan gewerkt. Vóór hij aantrad, droegen de petroleumbedrijven jaarlijks slechts 120 miljoen dollar bij aan de staatskas. Sinds de heronderhandelde contracten is dat tien keer zoveel. Met dat geld zijn heel wat sociale programma’s opgestart. Zo krijgen 1,4 miljoen schoolkinderen jaarlijks een premie van 17,5 euro, zijn er speciale programma’s voor ondervoede kinderen opgestart, krijgen meer dan honderdduizend mensen met oogproblemen toegang tot chirurgische ingrepen en wordt werk gemaakt van de alfabetisering van 400.000 mensen, op een totaal van een miljoen analfabeten.
Groot discussiepunt is nog de uitkering van een zogenaamd waardigheidspensioen. De regering wil vanaf eind januari een pensioen van 17,6 euro uitkeren aan alle zestigplussers. Het geld daarvoor zou moeten komen van de belastingen op de gasexploitaties die voorheen naar de departementen Santa Cruz en Tarija gingen.

Pyrrusoverwinning

Gezien de onrusten en de ernst van de discussiepunten, heeft president Morales ook een referendum in het vooruitzicht gesteld over zijn eigen positie als president en die van  de vicepresident. Maar ook de prefecten van de negen departementen moeten zich aan zo’n volksraadpleging onderwerpen. Indien een groter aantal burgers hun ontslag wil dan het aantal dat hen gekozen heeft bij de vorige verkiezingen, kunnen ze opstappen.
Maar zelfs als Morales een overwinning behaalt, zullen de inwoners van de Halve Maan niet bereid zijn de uitgestrekte eigendommen grond af te staan aan de staat, die ze vervolgens kan verdelen onder de arme boeren. Het ziet er dus naar uit dat er geen weg meer terug is om deze regio autonomie te geven.
Gilbert Pauwels, een Vlaams missionaris die al meer dan dertig jaar in Bolivia woont, verwacht niet meteen snelle oplossingen voor de problemen die op tafel liggen. ‘Iedereen is het erover eens dat er in Bolivia meer autonomie moet komen voor de verschillende streken en groepen. De vraag is echter op welke manier, voor welke sectoren en met welke bevoegdheden. Naast de departementale en regionale autonomie is er niet alleen voor steden en gemeenten een bepaalde vorm van eigen bestuur voorzien, maar ook voor etnische volksgroepen, de zogenaamde naciones en pueblos originarios. Dit wordt materie voor eindeloze discussies en drukkingsacties, met eisenbundels die gebaseerd zijn op enerzijds het recht op eigenheid en anderzijds de noodzaak van onderlinge solidariteit.’