Chili voert openbaarheid van bestuur in

“De transparantiewet zorgt zonder enige twijfel voor meer diepgang in het democratisch proces”, zegt Moisés Sánchez, hoofd van de niet-gouvernementele organisatie Fundación Pro Acceso. “Dit soort instrumenten geeft de burgers een betere positie tegenover het staatsapparaat.”
De wet geldt voor ministeries, provinciale overheden en gemeenten, maar ook voor openbare diensten en overheidsbedrijven. Tot slot vallen ook het leger, de politie en de veiligheidsdiensten onder de wet.

Actieve en passieve transparantie

De belangrijkste principes in de nieuwe wet zijn “actieve transparantie” en “passieve transparantie”. In het eerste geval gaat het om de plicht van staatsdiensten om informatie beschikbaar te maken voor de bevolking via hun website. Het gaat daarbij onder meer om het salaris van het personeel, contracten voor goederen en diensten en geldtransfers van publieke fondsen naar individuen en bedrijven. Passieve transparantie slaat op het recht van burgers om informatie op te vragen. Krijgen ze die niet binnen de twintig werkdagen, dan kunnen ze klagen bij de Transparantieraad, een autonoom orgaan dat op de toepassing van de wet moet toezien.
“Het is een goede wet”, zegt Silvana Lauzán, een deskundige van het Mensenrechtencentrum van de Universiteit van Chili. “De wet kan het publieke debat versterken over het beleid, de controle op de overheid verbeteren, de rechten van het individu beter garanderen en corruptie en machtsmisbruik afremmen”.

Scepsis

De wet kan voor grote veranderingen zorgen, maar dat kan niet van vandaag op morgen, waarschuwt Lauzán. Bovendien zijn er enkele zwakke plekken. Zo kunnen overheidsdiensten vertrouwelijkheid inroepen om informatie achter te houden. Dat kan bijvoorbeeld als er nationale belangen op het spel staan, een gerechtelijk onderzoek loopt of de territoriale integriteit in gevaar is. Maar ook als het opzoeken en publiceren van de informatie te veel middelen zou vragen van de instelling. Volgens Sánchez van Pro-Accesso doet precies dat laatste argument de wet verschillen van de internationale standaard. Complexe informatieaanvragen kunnen geweigerd worden, al zijn ze van algemeen belang.
“Eigenlijk zijn alle redenen om een aanvraag te weigeren vaag geformuleerd”, zegt hij. “De Transparantieraad zal erg rigoureus moeten optreden en erop moeten toezien dat er zo weinig mogelijk gebruik van wordt gemaakt door de instellingen.”
 
Ook volgens Lauzán heeft het systeem tekortkomingen en hangt veel af van de politieke wil en vastberadenheid om de uitdagingen aan te pakken. “Van de kant van organisaties en personen die informatie aanvragen, moet ook een zeker begrip en bereidheid tot samenwerking komen in de eerste fases”, zegt ze.
Sánchez is het ermee eens dat er nog tijd nodig zal zijn voor de implementatie. De economische en internationale instellingen zijn het beste voorbereid, zegt hij, maar andere instellingen zoals de ministeries voor Sociale Diensten, Onderwijs en Gezondheidszorg kunnen het veel moeilijker krijgen.
Ook de gemeenten, die mogelijk pakken aanvragen te verwerken zullen krijgen van gewone burgers, kunnen worstelen met de nieuwe wetgeving. Veel gemeenten beschikken niet over de mensen en de middelen, en bijna 20 procent beschikt zelfs nog niet over een website.