Congolese milities controleren mijnbouw

Een militair van de Brigade van Walikale verliest zijn wegversperring geen seconde uit het oog. In zijn oude aktentas zit een stapel tolpapieren. “Dat zijn documenten die recht van doorgang verlenen”, legt een mijnwerker uit. Elke mijnwerker of handelaar die de barrière wil passeren heeft zo’n document nodig, en kan er eentje op de kop tikken voor tien dollar.
We bevinden ons op de weg naar Bisié, een rijke mijnheuvel in de regio Walikali, meer dan driehonderd kilometer ten oosten van Goma in Noord-Kivu. De regio is ver verwijderd van de huidige conflictzone, maar de weg naar Bisié is bezaaid met tientallen controleposten van het FARDC, het Congolese leger.

Recht van doorgang

Al meer dan een jaar heft de militaire overheid tol in de regio, een illegale praktijk waar de lokale bevolking en de mijnwerkers niet over te spreken zijn. “Het is een middel om ons af te persen”, vertelt één van de leden van Comipa, de belangrijkste coöperatieve van ambachtelijke mijnwerkers in Walikale. Bovendien moet elke handelaar bij de laatste controlepost 10 procent van de waarde van zijn handelswaar ophoesten.
Rond de mijnen patrouilleren groepen militairen die elk verkeer van mineralen controleren. Ook in de mijnen zelf zijn ze te vinden. Uit een smalle koker kruipt een militair moeizaam omhoog met twee zakjes boordevol mineralen. Even later komen nog zes militairen aan de oppervlakte, temidden van een dertigtal gewone mijnwerkers, elk met een zakje ertsen. Die zijn er volop aanwezig in de regio: goud, coltan, bauxiet…
Wat verderop lopen enkele tientallen jonge mijnwerkers met zakken van 25 tot 50 kilogram mineralen, onder militaire escorte. “We werken in de putten”, vertelt één van de jongens. “Na het graven verzamelen we de ertsen en dragen we ze naar Ndjingala.” Dat ligt zo’n veertig kilometer verder, aan de weg tussen Walikale en Bukavu.

We zijn slaven geworden.

Ten koste van de veiligheid

Sinds de bezetting van de mijnen door de militairen is het leven voor de mijnwerkers van Bisié veel slechter geworden. Vroeger werden ze niet verplicht om te werken en kregen ze een eerlijk loon waar ze goed van konden leven. Nu zijn ze overgeleverd aan de willekeur van de militairen en worden ze verplicht om putten te graven en de mineralen te transporteren. “We zijn slaven geworden”, vertelt de zeventienjarige Ignace, die net als de meeste jongeren uit Zuid-Kivu afkomstig is. “Ze betalen ons niets. Het is soms zelfs moeilijk om aan eten te geraken.”
Elke maand komen honderden militairen naar de rijke heuvel. De meeste zijn afkomstig van Walikale, anderen van Goma. Ze zijn gestuurd door officieren van het FARDC om de mijnbouw te controleren. Ze organiseren het transport van de ertsen naar de landingsbaan van Kilambo of verkopen de ertsen ter plaatse aan mijnbedrijven.
Volgens talrijke rapporten van milieuorganisaties is de inmenging van militairen in de mijnbouw in Walikale de laatste jaren ernstiger geworden en is zelfs de legertop erbij betrokken. Ook de Saesscam, de staatsdienst die de belastingen op de mineralen heft, komt tot die conclusie.
De militairen controleren vandaag ongeveer de helft van de mijnen. In sommige gevallen kopen ze de mijnen voor een prijs waar niet over te discussiëren valt. In veel gevallen leggen ze hun wil op en dwingen ze een gevaarlijk hoog werkritme af. De mijnwerkers krijgen de tijd niet om veiligheidsmaatregelen te nemen. “Mijn put is met geweld in beslag genomen door de militairen”, vertelt één van de voormalige mijnbezitters. “Ze hebben mijn mannen verplicht om twee dagen onafgebroken voor ze te werken, zonder rust en zonder omkijken naar de veiligheid. Bij een instorting zijn daardoor achttien mijnwerkers om het leven gekomen.”