Congolese presidente nog niet voor morgen

Monique Mbole, een lerares in de Congolese hoofdstad Kinshasa, zou het geweldig vinden wanneer alle vrouwelijke kiezers bij de komende verkiezingen op vrouwen zouden stemmen. “Ze zouden Congo een vrouw als president geven en 52 procent van de zitjes in het parlement en in de provincies aan vrouwen toevertrouwen”, droomt Monique.

Er is weinig kans dat het droombeeld van de lerares uit Kinshasa werkelijkheid zal worden. De Congolese vrouwen denken duidelijk verschillend over de vraag hoe ze moeten stemmen. Het idee van een vrouwelijke president in Congo spreekt op dit moment heel wat vrouwen niet aan.

IPS ondervroeg een stuk of 20 vrouwen met uiteenlopende achtergronden in twee gemeentes van Kinshasa, Gombe en Barumbu. In Gombe vind je veel mensen die een degelijke opleiding genoten; de inwoners van deze gemeente zouden in principe voldoende moeten weten over het belang van de verkiezingen en de situatie van de vrouw in Congo. Barumbu is een gemeente waar veel handel wordt gedreven; de vrouwen in dit deel van Kinshasa hebben het dikwijls niet zo breed.

In Gombe waren 16 van de 20 ondervraagde vrouwen niet te vinden voor een vrouwelijke kandidaat; 4 vrouwen hadden niet echt een mening. Nog opmerkelijker: in Barumbu spraken de 20 ondervraagde dames zich allemaal uit tegen de vrouwelijke kandidaten.

Eén ding werd wel duidelijk in de loop van het Congolese verkiezingsproces, dat zich langzaam naar zijn slotfase toewerkt: heel wat vrouwen hebben duidelijk de ambitie om in de politiek actief te worden. Van een man-vrouwpariteit onder de kandidaten is lang geen sprake; de mannen hebben de bovenhand. Voor de presidentsverkiezingen werden 33 kandidaten officieel erkend, onder wie slechts 4 vrouwen.

Een flink obstakel voor iedereen met presidentiële ambities is de eis dat de kandidaat een “financiële borg” van 50.000 dollar (bijna 40.000 euro) moet op tafel leggen. De overgrote meerderheid van de Congolese bevolking leeft onder de armoedegrens. Voor een man is het al een grote uitdaging om aan 50.000 dollar te geraken. Vrouwen hebben het helemaal moeilijk om aan die eis te voldoen.

Justine Kasavubu is de dochter van Joseph Kasavubu, de eerste president die Congo na de onafhankelijkheid in 1960 kreeg. Nu is ze zelf kandidate voor het presidentschap. “De gevraagde financiële borg is eigenlijk een stiekeme manier om vrouwelijke kandidaten te ontmoedigen en uit te schakelen”, verklaarde Justine Kasavubu eerder. “Geen enkele vrouw heeft 50.000 dollar op de bank staan.”

Kasavubu en drie andere vrouwen speelden het desondanks klaar om aan de financiële eis te voldoen. Zij nemen het nu op tegen een overweldigende meerderheid van mannelijke presidentskandidaten, onder wie het huidige staatshoofd, Joseph Kabila.

Justine Kasavubu was heel even minister onder het presidentschap van Laurent-Désiré Kabila, de vader van Joseph. Cathérine Nzuzi wa Mbombo, een andere vrouwelijke presidentskandidate, was de gouverneur van Kinshasa ten tijde van het Mobuturegime. De andere twee vrouwelijke presidentskandidaten zijn Wivine N’Landu en haar jongere zuster Marie-Thérèse N’Landu. Wivine N’Landu is de echtgenote van Nguz Karl-I-Bond, die onder Mobutu nog minister van Buitenlandse Zaken was. Marie-Thérèse N’Landu is een advocate aan de balie van Kinshasa.

Je zou verwachten dat heel wat Congolese vrouwen in hun nopjes zijn met één van de vier dames die president willen worden. Niets lijkt minder waar. Justine Kasavubu zou het bij vele vrouwen hebben verkorven omdat ze “te mannelijke” en “te extremistische” standpunten inneemt. “Puur lichamelijk is Justine een vrouw, maar mentaal gedraagt ze zich als een man”, vertelt een vrouwelijke rechter in Gombe, die liever naamloos blijft.

Cathérine Nzuzi wa Mbombo moet evenmin op een grote populariteit rekenen. “Zij misdroeg zich te vaak onder het Mobutubewind”, vertellen de vrouwen in Barumbu. “Zij mag ons komen uitleggen met welk geld ze een tophotel in Johannesburg kocht”, stelt Sabine Kahotwa, die handel drijft en vaak pendelt tussen Kinshasa en Johannesburg.

De zusters N’Landu liggen evenzeer onder vuur. “Waarom moeten twee mensen uit één familie zich voor dezelfde hoge functie aanbieden?”, klinkt de kritiek. “Een duidelijk teken dat ze binnen de familie N’Landu niet overeenkomen”, meent Esther Ngalula, een professor psychologie aan de Universiteit van Kinshasa.

Alles bij elkaar hebben de Congolese vrouwen geen al te hoge dunk van hun seksegenotes die president willen worden. In zulke omstandigheden lijkt geen van de vrouwelijke kandidaten veel kans te maken om het tot president te schoppen.

Bij de mannelijke kiezers is een ander geluid te horen. De meeste mannen vinden het normaal dat een vrouw kan meedingen naar het hoogste ambt in Congo. Ze menen echter ook dat de tijd nog niet rijp is voor een vrouwelijke president. “De mentaliteit is er nog niet klaar voor”, denkt Jean Mbela, professor sociologie aan de Universiteit van Kinshasa.

Heel wat van de ondervraagde inwoners van Kinshasa hadden er geen moeite mee dat de technocrate Ellen Johnson Sirleaf in Liberia tot nieuwe president werd verkozen. Sirleaf haalde het van de voetballer George Weah. “Ieder land evolueert volgens zijn eigen ritme”, zeggen de Congolezen.

Onder de Congolezen hoor je echter ook dat de vrouwen het op zich even veel verdienen om de president te kunnen leveren als de mannen. “Iemand als Cathérine Nzuzi wa Mbombo wil naar eigen zeggen Congo besturen zoals een moeder dat zou doen”, constateert de politieke analist Roger Kapita. “Misschien is dat juist de aanpak die we nodig hebben”, aldus Kapita, die suggereert dat de mannelijke politici zeker dingen kunnen leren van hun vrouwelijke collega’s.

Culturele factoren wegen nog zo zwaar dat je moeilijk kunt verwachten dat de vrouwelijke kiezers zonder enige reserve de vrouwelijke politici vertrouwen. Nogal wat jonge, beter opgeleide vrouwen lijken echter makkelijker warm te lopen voor de vrouwelijke kandidaten. Deze vrouwen zijn 20 tot 30 jaar oud en studeerden aan één van de universiteiten of hogescholen. Zij vinden dat een vrouw net zo goed het gigantische Congo kan runnen en zijn vastbesloten hun stem aan vrouwen te geven.

Eve Bazaiba is bij de oppositiepartij UDPS (Union pour la démocratie et le progrès social) belast met de relaties met de VN-missie in Congo (Monuc). De UDPS van Etienne Tshisekedi boycot de verkiezingen, maar Bazaiba stelde zich toch kandidaat voor het parlement. Als gevolg van die keuze wordt ze vermoedelijk de partij uitgewerkt.

Bazaiba wordt beschouwd als één van de jonge vrouwen die perfect in staat zijn om mee het land te besturen. “Laat haar eerst volksvertegenwoordiger worden zodat ze het vak onder de knie kan krijgen”, zegt Gisèle Kambula, een studente rechten aan de Universiteit van Kinshasa. “Later kan ze dan een gooi naar het ambt van president doen.”

Ondertussen is het afwachten wanneer de stembusslag nu eindelijk zal plaatsvinden. Een tijd geleden werd gezegd dat de parlementsverkiezingen en de eerste ronde van de presidentsverkiezingen op 18 juni zouden worden gehouden. Maar die timing bleek niet haalbaar. De Congolese autoriteiten moeten nu, in samenspraak met de internationale gemeenschap, een nieuwe verkiezingskalender naar voren schuiven. (DB/PD)