Cultuur als politiek en verhandelbaar goed

VLAANDEREN LIGT DWARS

De Vlaamse Gemeenschap wil niet dat België de Unesco-Conventie voor de Bescherming en Promotie van de Diversiteit van Culturele Expressies zomaar ondertekent. Die beschermt het recht van landen om een eigen en uitgesproken cultuurbeleid te ontwikkelen en te ondersteunen. De conventie is in 2005 in het leven geroepen en sinds eind 2006 van kracht nadat ze door 35 landen was geratificeerd. België kan de conventie pas ondertekenen nadat Vlaanderen, Wallonië en Brussel daarvoor hun goedkeuring hebben gegeven. De bevoegdheid voor onderwijs, wetenschap en cultuur ligt immers bij de gemeenschappen. Wallonië en Brussel hebben hun toestemming al gegeven voor de ondertekening. Vlaanderen onthoudt zich nog. ‘Vlaanderen wil de conventie wel ratificeren maar wil een verklaring toevoegen aan de ondertekening, omwille van politieke en communautaire redenen’, zegt socioloog Dirk Jacobs (ULB). ‘Vlaanderen wil voorkomen dat individuen zich op de conventie kunnen beroepen om zo voor een rechtbank verregaande rechten af te dwingen: rechten die het institutionele evenwicht, de taalwetten en de verhouding tussen de gemeenschappen in dit land op de helling kunnen zetten.’ Concreet: Vlaanderen wil niet dat Franstaligen uit de Vlaamse Rand gaan aankloppen bij Vlaanderen voor subsidies of om eigen culturele centra op te richten. Niet meer, niet minder, zegt Marijke Verboven van het kabinet van Vlaams minister van Buitenlands Beleid Geert Bourgeois (NV-A).
Wallonië voelt niets voor het Vlaamse voorstel om een verklaring toe te voegen aan de bestaande conventie. ‘De conventie voorziet nergens dat landen een verklaring of restrictie kunnen toevoegen’, zegt Pascal Sac, woordvoerder van Waals minister van Cultuur Fadila Laanan (PS). ‘Evenmin opent de conventie bepaalde rechtswegen voor individuen. Via geen enkele bepaling kunnen individuen zich beroepen op de conventie om rechten af te dwingen die in strijd zijn met hun eigen rechtsorde. Minister Laanan en de Franstalige gemeenschapsregering weigeren om mee te gaan in een afzwakking van de conventie.’ Door hun politieke en Belgische besognes toe te voegen aan de conventie, gaan de Vlamingen voorbij aan het mondiale en breed gedragen karakter van de conventie, vindt Sac.
Dat Vlaanderen zich verzet tegen de ondertekening van de Unesco-conventie is des te opvallender omdat het doorgaans volop de kaart trekt van deze VN-organisatie. Vlaanderen trok mee aan de internationale besprekingen die voorafgingen aan de tekst van de conventie. Een van deze bijeenkomsten werd betaald door Vlaanderen, dat ook extra budget voorzag voor de simultaanvertaling naar het Arabisch. Unesco is dan ook de enige internationale instelling waar Vlaanderen een eigen rol kan spelen, klinkt het op het kabinet van minister Bourgeois. Een samenwerkingsakkoord als dat tussen Vlaanderen en Unesco is –net zoals bij de Basken– een van de zeldzame overeenkomsten tussen Unesco en regio’s.
Vlaanderen tekende vorige maand nog een nieuwe overeenkomst met Unesco, met de belofte om flink wat geld door te schuiven naar Unesco-projecten. Vlaanderen gaat de komende twee jaar uit het budget van Buitenlands Beleid maar liefst één miljoen euro vrijmaken voor het Vlaams Unesco Trustfonds, een fonds ter bevordering van de wetenschappelijke activiteiten van Unesco. Daarmee zijn de Vlamingen de zesde grootste donor van het Unesco Trustfonds. Ter vergelijking: Wallonië gaf 50.000 euro, Frankrijk 150.000 euro.

UNESCO VERSUS WTO

De Unesco-Conventie voor Culturele Diversiteit kwam in 2005 tot stand onder impuls van Frankrijk en Canada. De conventie moest vooral dienen als buffer tegen de liberalisering van nationale cultuurmarkten. Lees: ze moest vooral de audiovisuele belangen van de zwaar gesubsidieerde Canadese en Franse nationale filmindustrieën beschermen tegen de pletwals van de Amerikaanse filmindustrie. Op grond van de Unesco-conventie hebben landen het recht om in naam van culturele belangen beleidsmaatregelen te treffen die de culturele diversiteit van hun cultuurindustrieën vrijwaren. ‘Dat kan in conflict zijn met de algemene principes en regels van de Wereldhandelsorganisatie (WTO), die juist streeft naar een open en mondiaal vrij handelsverkeer’, zegt Jan Loisen, verbonden aan het onderzoekscentrum SMIT-IBBT van de VUB en het Vlaams Steunpunt Buitenlands Beleid. Aan de conventie gingen dan ook hevige debatten vooraf, en de Verenigde Staten, voor wie de audiovisuele sector een zeer belangrijke economische pijler is, stemden tegen. Volgens internationale cultuurverdedigers zijn de WTO en cultuur twee uitersten. Culturele producten zouden onder zware druk staan van de economische globalisering en de internationale vrijhandel. Stemmingmakerij, antwoorden economen. De WTO is geen organisatie die staat voor blinde en grenzeloze liberalisering, en die economische belangen boven alles stelt. Ze laat voldoende ruimte voor maatschappelijke –en dus culturele– belangen. Loisen: ‘Voor de WTO-leden is handelsliberalisering een verplichting en hebben de WTO-regels dus voorrang op de bepalingen van de Unesco-conventie.’ Echt bindend is de conventie dus niet. Zijn de ondertekenaars er aan voor de moeite? Loisen: ‘De conventie is nog erg vaag en ambigu opgesteld, en gaat in de eerste plaats over rechten, minder over plichten. Als juridisch instrument stelt ze weinig voor. De conventie mag niet overschat, maar ook niet onderschat worden. Het is in de eerste plaats een sterk politiek signaal, een signaal dat aangeeft dat landen behoefte hebben aan een culturele instelling, die –anders dan de WTO– niet vertrekt van economische belangen.’

ONDERHANDELINGSINSTRUMENT

De ondertekenaars van de Unesco-conventie voor de Bescherming en Promotie van de Diversiteit van Culturele Expressies roepen de geïndustrialiseerde landen op om bij te dragen tot het Fonds voor Culturele Diversiteit. Dat moet opkomende culturele industrieën in minder ontwikkelde landen ondersteunen. Toch stelt dat Unescofonds nog niet zoveel voor, zegt Jan Loisen van het Vlaams Steunpunt Buitenlands Beleid. ‘Het Fonds voor Culturele Diversiteit steunt voorlopig immers nog op vrijwillige giften, niet echt een structurele basis. Voor ontwikkelingslanden is de conventie vooral belangrijk als onderhandelingsinstrument. Tijdens onderhandelingen over bilaterale vrijhandelsakkoorden over culturele producten kan ze een goede terugvalbasis bieden.’