De crisis en het antwoord

De mensheid maakt haar ergste economische crisis in zeventig jaar mee. Geen enkel land ontsnapt eraan. We beleefden de globalisering in jaren van groei, nu leren we haar kennen in crisistijden. Twintig miljoen Chinese arbeiders verloren het voorbije half jaar hun baan in de stad (waar ze schoenen, gsm’s of computers voor de hele wereld maken) en keerden terug naar het platteland.
De hele Amerikaanse auto-industrie, met huishoudnamen als GM, Ford en Chrysler, is eigenlijk failliet. ’s Werelds grootste banken vrezen nationalisatie. In Zuid-Korea daalde de productie de laatste drie maanden van 2008 met liefst twintig procent, in Japan lag de export in januari 45 procent lager dan een jaar eerder. Zelfs Congo, een van de landen die het minst geïntegreerd zijn in de wereldeconomie, lijdt onder de crisis: dalende koperprijzen maakten een einde aan de koperboom en knagen zo aan een van de weinige geldbronnen van de Congolese staat. De Belgische aandelenindex Bel 20, begin 2007 nog op 4500, staat nu op 1700. 
De wereldeconomie lijkt op een glijbaan te zitten: aandelen, handel, productie, tewerkstelling… sinds maanden gaat het allemaal naar beneden. Eén troost: de afvalproductie en de uitstoot van broeikasgassen dalen ook. Dat is goed voor het milieu en indirect ook voor de mens die afhangt van dat milieu. Bedrijven organiseren ook werktijdverdeling in deeltijdse banen om iedereen aan het werk te houden.
Maar dat “goede nieuws” over het downsizen van de rat race – heette dat niet Anders Gaan Leven in het schoon Vlaams? – wordt weggeblazen door de stroom slechte economische cijfers. Sommigen vrezen zelfs een depressie als de jaren dertig met zijn draconische politieke gevolgen van fascisme en oorlog. En inderdaad, Rusland en Italië vertonen al wat merkwaardige kenmerken…  I’ve seen the future, brother, it is murder,zong Leonard Cohen.
Deze crisis is geen ongeval maar hangt nauw samen de neoliberale mondialisering, met een sterke wederzijdse afhankelijkheid en weinig echte mondiale regels. Dat is niet onschuldig, blijkt nu: als de VS verkiezen om hun geldwezen zwak te reguleren, heeft dat wereldwijde gevolgen. De wereldeconomie is sterk geglobaliseerd maar de mondiale instellingen zijn zwak, vooral tegenover de grote jongens. 
Het Internationaal Muntfonds (IMF) waarschuwde al jaren zachtjes voor de grote onevenwichten tussen China en de VS, maar ‘het IMF heeft tegenover die landen alleen de kracht van zijn advies’, erkende de Belgische IMF-directeur Willy Kiekens al een tijd geleden in MO*. ‘Men vertelt me dat het IMF zijn rapporten over de VS eerst voorlegde aan de Treasury, die er dan de dingen uithaalde, die hem niet zinde’, fluistert een insider op het Belgische ministerie van Financiën. Hoe zou het IMF dan de crisis hebben kunnen voorspellen?

Roosevelt revisited

Het is duidelijk dat de wereldeconomie in een soort “vicieuze spiraal” is beland. De problemen bij de banken versterken de problemen in de bedrijven, en dat verzwakt dan weer de banken die aandelen hebben in die bedrijven. Consumenten, banken, bedrijven met veel schulden verkopen noodgedwongen massaal bezittingen om hun schulden te betalen, waardoor de prijzen van woningen en aandelen verder zakken, waardoor de balansen er nog slechter uitzien.
Ook tussen landen komen spiralen op gang: Amerikaanse burgers stoppen met de Chinese exportoverschotten te kopen, waardoor vele fabrieken in China sluiten en de consument daar ook weer onzekerder wordt. En zo verder –de spiraal ontrolt zich onstuitbaar almaar verder. 
Wat moet er dan gebeuren? Het doorbreken van de “vicieuze spiraal” door een instantie die in staat is tegen de stroom in te roeien. Dat kunnen alleen overheden die nog geld kunnen lenen of over reserves beschikken en kunnen investeren in tewerkstelling, zodat meer mensen een inkomen krijgen. En zo kunnen blijven consumeren en de fabrieken aan de praat houden. Dat was een van de voornaamste kenmerken van de New Deal, het programma waarmee de Amerikaanse president Franklin Delano Roosevelt de grote depressie van de jaren dertig te lijf ging: de staat investeerde in wegenbouw, onderwijs, elektriciteitscentrales, sociale opvang… 
Dat recept wordt nu opnieuw gevolgd. Land na land schrijft nu zo’n stimulusprogramma, al willen ze wel graag dat anderen dat ook doen om te voorkomen dat hun inspanningen meer jobs scheppen in het buitenland dan in eigen land. Om die reden verbonden de VS zelfs een ‘Koop Amerikaans’-clausule aan hun programma.
(Dit nieuwsbericht is een uittreksel van het dossier dat verscheen in MO*63 april 2009. Lees het hele dossier hier.)