De derde People’s Health Assembly in Kaapstad: David tegen Goliath?

Terzelfdertijd vond echter in Kaapstad, ver weg van de schijnwerpers, een andere ‘global health’ meeting plaats, de derde ‘People’s Health Assembly’, een bijeenkomst van de ‘People’s Health Movement’ (PHM). Dat is een beweging die opkomt voor betaalbare en kwaliteitsvolle gezondheidszorg voor iedereen.

Alma Ata

Activisten, gezondheidswerkers en progressieve gezondheidswetenschappers kwam al voor de derde keer samen sinds het begin van het millennium, na eerdere bijeenkomsten in Bangladesh (2000) en Ecuador (2005).

Doel van de beweging is om de filosofie van Alma Ata terug van onder het stof te halen. In ‘public health’ kringen heeft de Alma Ata conferentie (1978) een welhaast mythische status. Eind de jaren ’70 werd in Alma Ata, de voormalige hoofdstad van het huidige Kazachstan die nu Almaty heet, besloten dat het recht op gezondheid voor iedereen gegarandeerd moest worden, onder meer door overal toegankelijke en kwaliteitsvolle eerstelijnsgezondheidszorg aan te bieden. Dat principe raakte helaas een beetje ondergesneeuwd in de door de Wereldbank en het IMF gedomineerde decennia die erop volgden.

Neoliberale globalisering

In Kaapstad kwamen zo’n 800 mensen uit een 90-tal landen samen in – het moet gezegd – miezerige omstandigheden. Het is nu winter in Zuid-Afrika. Veel tijd om te verkleumen kreeg je echter niet op de campus van de University of Western Cape, waar de zesdaagse bijeenkomst doorging.

De debatten waren hevig, en de analyses grondig. Veel sprekers fulmineerden tegen de neoliberale globalisering die nu al een drietal decennia zowat de hele wereld in toenemende mate in een keurslijf dwingt, ten koste van grove sociale ongelijkheid, ecologische vernieling, en, uiteraard, ook enorme gezondheidsongelijkheden.

Verhalen over multinationals en Canadese mijnbedrijven die de rechten van inheemse bewoners in Zuid-Amerika met de voeten treden of over grootscheepse ‘land grabbing’ in Afrika zijn maar een paar recente voorbeelden van de wondere neoliberale wereld waarin we leven.

Occupy

Veel sprekers gaven aan dat kapitalisme zelf het probleem vormt, onder meer een door de wol geverfde Occupy Oakland activist. Eén van de voornaamste langetermijngevolgen van de Occupy beweging, zo liet hij optekenen, is dat activisme in de VS voortaan onverbloemd anti-kapitalistisch zal zijn. Het mag duidelijk zijn: de PH-beweging telt nogal wat marxistisch geschoolde en gestaalde activisten in haar rangen.

Ze staat ook duidelijk sterker in sommige landen dan in andere – in India bijvoorbeeld, maar ook in een aantal Afrikaanse en Latijns-Amerikaanse landen. In veel landen – in de Filippijnen bijvoorbeeld – komen deze activisten met gevaar voor eigen lijf en leden op voor betere (publieke) gezondheidszorg. Om het met Wouter Beke te zeggen: respect.

People’s Health Europe

Nu we ook in Europa geconfronteerd worden met de meest destructieve uitwassen van neoliberalisme – hier doorgaans sec omschreven als ‘noodzakelijk bezuinigingsbeleid’ – gaan er stilaan stemmen op om ook in Europa de ‘People’s Health Movement’ terug nieuw leven in te blazen.

Het mag duidelijk zijn dat in landen als Griekenland, Portugal, Spanje maar ook het Verenigd Koninkrijk (waar het ‘National Health System’ stilaan herdoopt mag worden in de ‘National Health Market’) de nood groot is aan een sociale massabeweging die zand kan gooien in het neoliberale radarwerk. Vorige week werd trouwens een afdeling van de PHM opgericht in het Verenigd Koninkrijk.

Politieke beweging

Nu we ook in Europa geconfronteerd worden met de meest destructieve uitwassen van neoliberalisme – hier doorgaans sec omschreven als ‘noodzakelijk bezuinigingsbeleid’ – gaan er stilaan stemmen op om ook in Europa de ‘People’s Health Movement’ terug nieuw leven in te blazen.

De PHM wil niet zozeer pragmatisch of realistisch zijn, maar integendeel mensen aanzetten om na te denken over een fundamenteel anders georganiseerde en rechtvaardiger wereld. In de draft van de ‘Call to action’, waarmee de bijeenkomst in Kaapstad werd beëindigd, wordt onder meer opgeroepen om op elk niveau (lokaal, nationaal, regionaal en globaal) een alternatief discours uit te dragen, en een brede sociale massabeweging te vormen, samen met andere progressieve activisten en groeperingen, bijvoorbeeld activisten die opkomen tegen de nietsontziende mijnbedrijven, of ijveren voor meer transparantie en ‘accountability’ van multinationals.

De PHM is ook heel duidelijk politiek, want de beweging gaat ervan uit dat de politieke en sociale determinanten van (slechte) gezondheid vaak een grotere rol spelen dan biomedische of gedragsvariabelen.

Grenzen aan idealisme

De analyse van de neoliberale wereld is scherp, en grotendeels correct. De huidige vorm van kapitalisme leidt de wereld naar de vernieling, en het is nog maar de vraag of een afdoende gereguleerde en meer rechtvaardige vorm van kapitalisme überhaupt mogelijk zijn. Veel PHM activisten denken alvast van niet.

Daarbij gaan ze echter soms te ver, volgens mij. Ze vergeten dat ook socialistische landen — om het zacht uit te drukken — niet echt paradijzen om te wonen zijn, ook al kunnen we ongetwijfeld een en ander leren van bijvoorbeeld gezondheidszorg in Cuba. Maar ook in een ideale wereld zullen marktmechanismen en de privésector een belangrijke rol spelen. Het is goed om idealistisch te zijn, en out-of-the-box te durven denken, maar er zijn grenzen.

Die radicale politieke en anti-kapitalistische invalshoek schrikt allicht nogal wat Amerikanen af – zij waren grotendeels afwezig in Kaapstad —  en ook de Chinezen ontbraken op het appel. Voor die laatsten is het opzetten van eigen PHM afdeling allicht niet zonder gevaar. Hopelijk zullen Amerikanen en Chinezen op een volgende PHM bijeenkomst wel aanwezig zijn.

David tegen Goliath

De weg naar een wereld waarin het recht op gezondheid voor iedereen afgedwongen kan worden, is nog lang, en de krachten waar de PHM het tegen opneemt beschikken over zoveel meer resources, zelfs binnen het ‘global health’ wereldje zelf, getuige de relatief beperkte aandacht voor de Assembly in vergelijking met de top over gezinsplanning in London of een eerdere ‘Child Survival’ conferentie in de VS, waarvoor alle registers werden opengetrokken in juni. Om nog maar te zwijgen over de Aids-conferentie die binnen een paar dagen in de VS doorgaat, en die geen honderden maar wel vele duizenden deelnemers zal tellen.

Het heeft iets van David tegen Goliath, die strijd tegen het neoliberale kapitalisme, al slagen gezondheidsactivisten soms toch in het onmogelijke, zoals in Zuid-Afrika (met de Treatment Action Campaign bijvoorbeeld). Zelf vrees ik meer en meer dat we de kelk tot de bodem zullen moeten ledigen, vooraleer we zullen inzien dat neoliberaal kapitalisme een weg is die nergens toe leidt.

De vraag is of het dan niet te laat zal zijn. Het is dus goed dat er activisten en eerstelijnsgezondheidswerkers zijn die er blijven tegenaan gaan, tegen beter weten in misschien.

Kristof Decoster is politiek socioloog. Hij werkt bij het Tropisch Instituut maar schrijft deze bijdrage in eigen naam.