De erfenis van premier Mahathir

De premier kon zijn tranen amper bedwingen toen duizenden landgenoten hem zondag hulde brachten en gevechtsvliegtuigen in strijdformatie door de lucht donderden. Studenten lazen liefdesgedichten voor en beloofden onzelfzuchtige dienstbaarheid aan zijn erfenis. Ongeveer een jaar geleden deed de premier het land verbaasd opkijken toen hij meedeelde dat hij zou aftreden. Er volgde luid protest en Mahathir stemde ermee in nog één jaar aan te blijven om te zorgen voor een vlotte opvolging. Nu is dat jaar alweer bijna verstreken en de Maleisiërs vragen zich af hoe het nu verder moet zonder de man die hun land in amper twee decennia heeft weten om te turnen van een achtergestelde natie tot een economische mogendheid.

Critici geven het succes van Mahathir toe, maar stellen dat daar ook een prijs voor is betaald - weinig democratische ruimte, de arrestatie van tegenstanders, een streng geregelde samenleving, een zwaar aangetast gerecht en welig tierende corruptie. Toch valt Mahathirs impact op het leven en de samenleving in Maleisië niet te ontkennen. Het aantal openbare universiteiten is gegroeid van twee bij zijn aantreden in 1981 tot zestien nu, het aantal artsen is toegenomen van 2.000 tot 15.300, de ziekenhuizen van 88 tot 374, het aantal auto’s van 200.000 tot 4,5 miljoen, …

Zijn invloed op de ontwikkeling van de economie en de infrastructuur is fenomenaal geweest, stelt dr. Chandra Muzzaffar, voorzitter van de JUST World Trust, een onafhankelijke denktank in de noordelijke stad Penang. Hij gaf de armen en onderdrukten een stem en tegelijk zorgde hij voor een uitbreiding van de handel en de buitenlandse investeringen en maakte Maleisië tot een toonbeeld. Hij zorgde ervoor dat Maleisië zich snel kon ontwikkelen en toch stabiel bleef, aldus Chandra. Volgens hem ligt Mahathirs grootste verdienste op het vlak van de buitenlandse betrekkingen, waarin hij principes combineerde met pragmatisme om de Zuid-Zuidsamenwerking uit te breiden, aandrong op de uitbreiding van de Vereniging van Zuidoost-Aziatische landen ASEAN en het opnam voor de onderdrukte volkeren, van Palestina over Bosnië tot Irak.

Ondanks zijn succes in zijn latere carrière, had Mahathir het in het begin niet gemakkelijk. Zijn vader was leraar en Mahathir kreeg eerst onderwijs aan Engelse scholen. Daarna probeerde hij vergeefs een studiebeurs te krijgen om in Londen rechten te gaan studeren. In plaats daarvan kreeg hij een beurs om geneeskunde te studeren aan de universiteit van Malaya in Singapore. Hij werd dus de eerste Maleisische premier die niet had gestudeerd aan elitescholen of zijn studies had voortgezet in Groot-Brittannië. Nadat hij enkele jaren als arts had gewerkt, ging Mahathir in de politiek. In 1964 kwam hij in het parlement. Daar liet hij duidelijke zijn mening horen en bepleitte hij een beleid dat voorrang verleende aan de Maleisiër, met het argument dat de niet-Maleisiër door het koloniale beleid op alle terreinen voorsprong hadden. In 1996 leidde de Maleisische ontevredenheid tot rassenrellen. Dat jaar werd Mahathir niet verkozen in het parlement. Hij werd zelfs bestempeld als fanatiekeling en uit zijn eigen UMNO-partij gezet. Drie jaar leefde hij als politieke paria. Die tijd gebruike hij om zich te bezinnen en het controversiële boek ‘Het Maleisische dilemma’ te schrijven. Daarin stelde hij dat de Maleisiërs werden onderdrukt en te apathisch en fatalistisch waren om te kunnen wedijveren met de economisch krachtige etnische Chinezen in Maleisië.

Hij wilde de Maleisiërs een helpende hand reiken, niet door de Chinezen iets af te nemen, maar gewoon door de economische koek te vergroten. Hij gooide de deur open voor buitenlands kapitaal, investeringen en een expansie van de handel en het zakenleven. Dr. Mahathir wilde een Maleisische ondernemersklasse die op gelijke voet kon wedijveren met de Chinese zakenlui, maar de zakenlui die hij heeft gecreëerd zijn te sterk afhankelijk van de regering, meent dr. Chandra. Maar zijn liberaal beleid inzake onderwijs, investeringen en handel hebben wel bijgedragen tot een ruime Maleisische middenklasse.

Mahathir wilde dat zijn land tegen 2020 volledig ontwikkeld zou zijn. Intussen duldde hij geen oppositie, aanvaardde hij geen kritiek of alternatieven en stond hij geen andere politieke meningen toe. Hij geloofde dat sociale en politieke vrijheid een luxe waren die moest worden opgeofferd voor economisch succes. Maar de politieke oppositie, zowel in zijn partij als in de samenleving, bleef hem achtervolgen. Mahathir maakte dankbaar gebruik van de economische groei-jaren vanaf 1989 tot de financiële crisis van 1997. Hij trok de wereld rond op zoek naar investeerders en ideeën en talent. Hij gaf miljarden uit aan megaprojecten die naar het groteske neigden - luchthavens, twin towers, supersnelwegen, transport- en informatietechnologiecentra, formule-1-racewestrijden en een gloednieuwe administratieve hoofdstad met een weelderig paleis. En zelfs terwijl hij buitenlands kapitaal voor zijn land vergaarde, bleef Mahathir kritiek hebben op de globalisering, de hebzucht van de eerste wereld en de ravages die het neokolonialisme aanrichtte - zo werd hij als het ware de woordvoerder van de ontwikkelingslanden.

Maar in 1997 was alles plotseling voorbij. Toen de Maleisische bedrijven op de fles gingen, kelderden de beurskoersen en raakte het hele land in crisis. Mahathirs gedoodverfde opvolger, vice-premier Anwar Ibrahim, maakte van de gelegenheid gebruik om hem naar de kroon te steken. Zijn tegenstanders hoopten dat hetzelfde zou gebeuren als in Indonesië. Daar braken in mei 1998 rellen uit in Jakarta en moest Suharto in ongenade opstappen. Men zegt vaak dat Mahathir het best presteert als hij met de rug tegen de muur staat. Hij sloeg meteen terug en gaf de joden en muntspeculanten de schuld voor de crisis. Hij voerde controles in om de kapitaalvlucht tegen te gaan, blokkeerde de koers van de nationale munt de ringgit, ontsloeg Anwar en liet de politie los op de pro-democratische betogers. Anwar werd gearresteerd, beschuldigd van corruptie en sodomie en ging voor 15 jaar achter de tralies na een aantal processen die allerminst rechtvaardig verliepen.

In 1999 verloor Mahathir bijna de verkiezingen toen boze Maleisiërs voor de oppositie stemden, maar dankzij de stemmen van niet-islamitische kiezers die angst hadden voor de islamitische fundamentalisten kon de regering stand houden. Grote groepen Maleisiërs keerden hem nu de rug toe. Zijn reputatie in westerse hoofdsteden kreeg ook een flinke knauw door de arrestatie van Anwar. Maar met de aanslagen van 11 september 2001 sloeg de stemming weer om. Mahathir kwam weer naar voren als een vooraanstaand gematigd moslimleider, die het terrorisme en de zelfmoordaanslagen veroordeelde, maar die ook kritiek had op de oorlog tegen de terreur omdat die nog meer moslims opjutte en het draagvlak van de terroristen vergrootte. Nu kan hij met een gerust hart een stapje opzij zetten, zijn plaats in de geschiedenis is verzekerd.