De Gucht: ‘Moeilijke tijden voor multilateralisme’

‘De vloed van multilaterale integratie lijkt plaats te maken voor het laagtij van intergouvernementele samenwerking’, aldus De Gucht. ‘De opkomst van nieuwe grootmachten –sterk geworden door energievoorraden of ongekende economische groei– heeft verregaande politieke gevolgen. Een geest van soevereinisme overheerst nu. De soft power van mensenrechten, democratie en multilateralisme moet het onderspit delven tegenover de hard power van olie, geld, wapens en klassieke geostrategische invloedssferen.’

Financiële crisis

Naast de opkomst van China en Rusland, is er volgens de Gucht ook de angst als gevolg van de internationale financiële crisis die ‘de bevolking en politieke leiders aanmoedigen in hun schelp te kruipen, alleen op zichzelf te gaan vertrouwen. Dit dreigt een neerwaartse spiraal op gang te brengen. Je merkt nu al dat de samenwerking op domeinen waar dringend vooruitgang geboekt moet worden –waarop het internationaal recht nog te zwak staat– zoals energie en klimaat nu onder druk komt te staan. Om gezamenlijke toekomstplannen te maken heb je nu eenmaal een dosis zelfverzekerdheid nodig die vele staten op momenten van crisis ontbreekt.’
Toch is De Gucht niet pessismistisch: ‘Net als bij de golfbewegingen van de markteconomie is er ook in het internationaal recht een langetermijntrend van algemene groei, die door deze crisisperiode niet gebroken zal worden. Gewoon, omdat de logica van integratie op termijn primeert op de quick wins van conflictmodellen.’

Twijfel en onzekerheid

Volgens professor Cogen blijft het afwachten hoe het internationale recht zich in de huidige geopolitieke constellatie zal handhaven. Cogen: ‘We zijn op een moment van twijfel aanbeland, waarin de financiële crisis, de nieuwe Amerikaanse president, de spanningen tussen Rusland en het Westen en de opkomst van China bijna allemaal samenvallen. Er is heel wat onzekerheid. Na het einde van de Koude Oorlog hebben we een consensus kunnen creëren, en in dat meer relaxte klimaat is er vooruitgang geboekt op het vlak van democratie en mensenrechten. Nu moeten we er alles aan doen om een consensus te behouden.’
Cogen pleit ervoor om de meningsverschillen met Rusland ernstig te nemen: ‘Meer dan we nu doen, moeten we politiek en diplomatiek alle kanalen inzetten om de dialoog met Rusland te verbeteren. De nachtmerrie zou zijn dat Rusland zich terug in een soort van nieuwe mini-Koude Oorlog zou bevinden met het Westen. Dat zou onmiddellijk een invloed hebben op de Veiligheidsraad en het internationaal recht.’

Honderden cases tegen Rusland

Een interessante speler in de spanningsboog tussen Rusland en het Westen, is het Europees Hof van de Rechten van de Mens. Cogen: ‘Om toe te kunnen treden tot de Raad van Europa, heeft Rusland het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens moeten ondertekenen en de jurisdictie van het Hof moeten aanvaarden. Sindsdien zijn er vanuit Rusland honderden cases ingediend door mensen die beweren het slachtoffer te zijn van regeringsinterventie in hun leven, van schending van mensenrechten.’
De dossiers tegen Rusland stapelen zich volgens Cogen op in Straatsburg. ‘We weten uit allerlei bronnen dat Russische diplomaten de voorzitter van het Hof hebben gevraagd Rusland te begrijpen en het land niet te veroordelen’, aldus de professor. ‘Het Hof moet nu zijn uiterste best doen om de Russische invloed en politiek buiten te houden.’

‘Azië loopt achter op mensenrechtenvlak’

Van de nieuwe Amerikaanse president verwacht Cogen onder meer dat die meer nadruk zal leggen op mensenrechten in Azië. ‘Azië heeft een achterstand op de rest van de wereld, in die zin dat het geen regionaal verdrag of jurisdictie heeft om de mensenrechten te beschermen. Daar speelt de invloed van China –dat niet geneigd is mensenrechten te aanvaarden– een rol. Het is aan de volgende Amerikaanse president om echt werk van te maken van een Aziatisch mensenrechtenkader.’ 

The comprehensive guide to international law door Marc Cogen telt 534 pagina’s en is uitgegeven bij Die Keure (www.diekeure.be).