De hold-up van de eeuw: iedereen stond erbij en keek ernaar

Was u ook zo boos toon u hoorde dat ex-toplui van Kredietbank en KB Lux (nu beide KBC) en enkele rijke klanten vrijuit gaan voor fiscale fraude? Omdat volgens de rechter bewijzen illegaal werden verzameld, kunnen de verdachten niet langer worden vervolgd. Men kan in ons land dus ongestraft 400 miljoen euro frauderen… Wel, uw boosheid kan en mag een pak groter.

Want diezelfde bank werd vorig jaar wel met Belgische overheidssteun, dus uw belastinggeld, gered. Deze bank trouwens niet alleen. En het gebeurde ook in andere landen dat de overheid de banken moest. Het gebeurde wereldwijd. En de hoegrootheid van de staatssteun aan de banken is niet van de poes. Zo is er een Europees noodpotje van 750 miljard euro klaargezet, en ook het IMF springt bij.

Dit zijn niet alleen duizelingwekkend hoge bedragen, men speelt ook ontzettend gevaarlijk spel. Want het is hoogst onzeker of de banken wel ooit zullen kunnen terugbetalen. De Duitse econoom Daniel Gros, directeur van het Centre for European Policy Studies (CEPS) te Brussel, stelt in NRC Handelsblad onomwonden dat de overheden “piramidespelletjes” spelen. Want vandaag weet niemand welke banken gezond zijn en welke niet. Men heeft in Europa immers flagrant nagelaten om de banken te onderwerpen aan serieuze “stresstests”.

Ondertussen hebben wel veel banken enorm sommen spaargeld geleend aan Spaanse bouwprojecten. Zo blijkt uit cijfers van de Bank for International Settlements te Basel dat Nederlandse banken en zelfs pensioenfondsen hierin 127 miljard euro hebben geïnvesteerd - Duitse banken zelfs het dubbele. Ondertussen bezwijken de ‘caja’s - de Spaanse kleinere spaarbanken één voor één. Hun leningen aan de bouwsector worden immers niet terugbetaald. “De rot verspreidt zich door Europa”, stelt Gros. “Hierdoor versterken kredietcrisis, obligatiecrisis en economische crisis versterken elkaar. Als grensoverschrijdende banken wankelen, zijn de economische en politieke gevolgen immens.”

Dàt de banken zullen wankelen, is zeer waarschijnlijk. Want men heeft bij het geven van de riante staatssteun wel nagelaten om de spelregels te verbeteren. Geen enkele bank werd verplicht om beter en transparanter en eerlijker te werken. De staatssteun was gewoon een blanco cheque. Wat betekent dat ineenstuiken van het bankensysteem opnieuw mogelijk is. Sterker nog: “Vergeleken bij de komende bankencrisis was de vorige kinderspel,” waarschuwt Gros. “Als regeringen en centrale bankiers niet transparant communiceren over de ‘rommel’ binnen Europese banken, en die banken vervolgens opkuisen, zal er een nieuwe bankencrisis uitbreken.”

En nog sterker: in plaats van dit probleem structureel aan te pakken, “plannen regeringen, bankiers én Europese Centrale Bank één grote cover-up” aldus Gros. Eerst namen overheden de bankschulden over. Vervolgens staan overheden garant voor elkaar. Maar: “Als overheden ten onder dreigen te gaan aan het overeind houden van banken, wie houdt de overheden dan overeind? Het EU-garantiestelsel van 750 miljard euro lost dit probleem niet op. Het vormt alleen een nieuwe, hogere laag van de piramide.” En niemand roept hen een halt toe.

U bent nog niet bozer geworden? Dit feit dan: terwijl overheden gevaarlijk spel spelen, zijn de gewone belastingbetalers de dupe. Wie de bezuinigingsplannen van verschillende Europese landen bekijkt, weet hoe laat het is.

Eerder dit jaar kondigde de Griekse regering een streng bezuinigingsprogramma aan. Het begrotingstekort bedraagt er 13,6 procent van het bbp. Bezuinigingen van 30 miljard euro moeten dit tekort dekken. Pas dan mocht Griekenland aanspraak maken op het reddingspakket van de EU en het IMF. De Griekse regering schrapt er de dertiende en veertiende maand van de ambtenaren, bevriest hun lonen voor drie jaar, en stelt een aanwervingsstop in. Verder verhoogt men de BTW en extra heffingen op brandstof, sigaretten, drank en luxegoederen. Tot slot gaan de pensioenen omlaag en de pensioenleeftijd omhoog.

In Ierland sloeg de overheidssteun aan de banken een gat in de begroting van ruim 30 procent van het bbp. Sommige schatten het zelfs op 80 miljard euro of 50% van de economie. In ruil voor de steun van de Europese Unie en het IMF moet het land zware economische hervormingen doorvoeren. De Ierse regering verhoogt alvast de personenbelasting met 1,9 miljard euro, verlaagt het minimumuurloon 1 euro (naar 7,65 euro), verhoogt het BTW-tarief (van 21 naar 23 procent), schrapt bijna 25.000 overheidsbanen, en bespaart 2,9 miljard euro op de sociale zekerheid. Aan de zeer lage vennootschapsbelasting verandert men geen jota.

In Nederland knipt men ook flink in de uitgaven: minder geld voor kinderopvang, onderwijs, ontwikkelingssamenwerking en inburgering. De BTW op “linkse hobby’s” als podiumkunsten en beeldende kunsten verhoogt men van 6 naar 19 procent. Ambtenaren moeten 1,5 euro miljard inleveren door loonmatiging en lagere bonussen. Ook in de zorg wordt gesnoeid: tandartsbezoek voor jongeren tussen de 18 en 21 wordt niet meer terugbetaald, net als rollators en krukken voor ouderen, de pil en antidepressiva. De regering verhoogt verder nog de accijns op tabak.

In Portugal wil men het begrotingstekort van 7,3 procent van BBP terugdringen naar 4,6 procent eind 2011. Hiervoor leveren de ambtenaren loon in, stijgt de BTW naar 23 procent en worden de pensioenen bevroren.

“It’s the economy, stupid” zei Bill Clinton ooit. We waren inderdaad zo stupide dat we geloofden in die financiële en economische bakerpraatjes. Bedrijfsleiders, financiële specialisten en economen poneerden jarenlang dat de staat moest worden ontvet, dat enkel de vrijmarkteconomie kon zorgen voor armoedeverlichting, dat de sociale zekerheid geen hangmat mocht zijn maar een trampoline, dat arme mensen zich maar actief moesten inzetten om aan werk te geraken. Diezelfde bedrijfsleiders, financiële specialisten en economen houden nu wel mooi de hand omhoog, hun economisch correcte denken zetten ze met groot gemak opzij, ze doen nu zonder enige schroom beroep op diezelfde staat.

De centrale banken als vangnet voor onverantwoord speculatief gedrag: wat het sociaal systeem al lang niet meer doet, is blijkbaar wel vanzelfsprekend als het financiële systeem in de problemen raakt. Vangnet spelen om “de party” te laten doorgaan, zoals professor Paul De Grauwe het stelt. Van een trampoline is voor de banken geen sprake. Wat u dus ontzettend boos zou moeten maken, is dat de fundamentalistische economische sprookjes van de voorbije jaren ontzettend valse verhalen blijken te zijn, maar dat men zonder verpinken gewoon op deze weg verder gaat.

Wordt er ondertussen geprotesteerd? Toch wel: in verschillende landen komen de mensen boos op straat. In Londen, Dublin, Parijs en Amsterdam zijn de protesten luidkeels. In Griekenland vielen er zelfs doden bij de manifestaties.

Maar u bent duidelijk niet boos genoeg. De draconische begrotingsmaatregelen worden gewoon goedgekeurd. En van enige regulering in de financiële sector is vooralsnog weinig sprake. De hold-up van de eeuw: iedereen stond erbij en keek ernaar.

Els Keytsman is directeur van Vluchtelingenwerk.