De intifada van de Noord-Kaukasus

Giragossian is directeur van het Armeense Centrum voor Nationale en Internationale Studies en geldt als een van de internationale experts over de Kaukasus. Hij heeft gewerkt voor het Amerikaanse parlement (onder meer als liaison met de CIA), deed journalistieke opdrachten voor Radio Free Europe en treedt op als expert voor een hele reeks internationale organisaties.

Al jaren is de situatie in Dagestan, Tsjetsjenië, Noord-Ossetië en Ingoesjetië onrustig. Wat is het probleem op de Noordelijke Kaukasus?
Giragossian: De latente instabiliteit is voornamelijk het gevolg van de twee Tsjetsjeense oorlogen, maar er spelen ook andere factoren een rol. Het is een teken van de Russische zwakte. Pas recent is Rusland beginnen inzien dat het een meer verstandig en realistisch beleid moet voeren in de Noord-Kaukasus, in plaats van “verschroeide aarde” en vervolgens hun eigen stromannetjes aanduiden.
De conflicten in de Noord-Kaukasus zijn ook nauw verbonden met die in de Zuid-Kaukasus (spanningen in Georgië rond Abchazië en Zuid-Ossettië / spanningen tussen Azerbeidjzan en Armenië rond Nagorno-Karabach, kc). Je hebt een spillover van het conflict in Dagestan naar Azerbeidzjan, je hebt de Georgië-Rusland-relatie… Ik denk niet dat Rusland echt een plan heeft, noch voor de Noordelijke, noch voor de Zuidelijke Kaukasus. Een deel van het probleem is dat de dingen in de Noordelijke Kaukasus er zo slecht voor staan, dat het nog een generatie zal duren om maar in de buurt van stabiliteit te komen.

Volgens het Kremlin is de oorlog in Tsjetsjenië voorbij, Grozny is heropgebouwd…
Giragossian: Fysiek ìs de oorlog inderdaad voorbij. Maar natuurlijk is er geen vrede –denk maar aan de zwarte weduwen, zelfmoordterroristen… Er is een intifada aan de gang in de Noord-Kaukasus, en die is net zo reëel en krachtig als in Gaza. Zolang Rusland de oorzaken van de problemen in de regio niet aanpakt, zal het de situatie niet kunnen oplossen. Militair gezien is de oorlog in Tsjetsjenië inderdaad voorbij. Grozny is heropgebouwd. Maar als je ‘s nachts die opgelapte appartementsblokken in de hoofdstad bezoekt, stel je vast dat het merendeel leegstaat. Je ziet dat de bevolking van de Noord-Kaukasus vervreemdt van de Russische federatie. Een deel van het probleem is dat er een groot verschil is tussen wat Moskou beslist en wat beamten op het terrein uitvoeren.

Hoe belangrijk is de religieuze dimensie in het conflict in Noord-Kaukasus?
Giragossian: Belangrijk, maar het is een symtoom en geen oorzaak. De aantrekkelijkheid van salafistische of wahhabistische boodschappen is op zich een vreemd concept voor de Noordelijke Kaukasus. Maar omdat het reeds aanwezige conflict zo verwoestend was, zagen die extremere ideologieën de kans om hun intrede te doen.

‘De instabiliteit in de Noordelijke Kaukasus is voornamelijk het gevolg van de twee Tsjetsjeense oorlogen.’

Bestaat er iets als één organisatie die geweld verspreidt over de Noordelijke Kaukasus?
Giragossian: Neen. Die is er nooit geweest. Net zoals Al Qaeda een hub is die bestaat uit vele Al Qaeda franchises, die handelen in naam vàn. Hetzelfde zie je bij de islamistische bewegingen in de Noord-Kaukasus.

Hoe explosief is de situatie in de Noordelijke Kaukasus?
Giragossian: Door de geografie enerzijds en het type instabiliteit anderzijds, is het moeilijk om er het extremisme voor eens en voor altijd uit te roeien. Maar tegelijkertijd voorkomen die twee factoren dat de situatie verder escaleert. Er zal sporadische en latente instabiliteit zijn, maar Beslan (334 mensen kwamen om het leven tijdens een gijzelingsactie in een school in de Noord-Ossetische stad Beslan, kc) en Nord-Ost (in 2002 gijzelden Tsjetsjeense terroristen het publiek van het Moskoutheater tijdens een opvoering van de productie Nord-Ost; 130 gijzelaars kwamen om, kc) en andere activiteiten in de Noord-Kaukasus zijn veeleer de uitzondering dan de regel. Het is een etterend probleem, maar ik denk niet dat het nog verder zal uitbreiden.

Wat willen de gewapende groepen bereiken die actief zijn in de Noordelijke Kaukasus?
Giragossian: Macht, op vele manieren. Er staat nu een nieuwe generatie klaar –het gaat niet meer om de Tsjetsjeense rebellen. Het gaat hem om macht en conflicteconomie, en veel minder om gewoon de Russen buitensmijten.

Ze willen dus geen onafhankelijkheid maar controle over een bepaalde regio?
Giragossian: Precies. In een negatieve zin: ‘Mijn clan en mijn rebellengroep wil controle over die van jou.’ In de Noordelijke Kaukasus zie je voorbeelden van situaties waarin de ene rebellengroep wapens koopt van Russische militaire eenheden en vervolgens gaat vechten tegen andere rebellengroepen. Verdeel en heers –zoals het in Rome gebeurde, daar profiteert Rusland van. En dan is er nog het thema van territoriale integriteit. Of het nu gaat om de Oeigoeren in China of om de Noord-Kaukasus: het Westen is “gehandicapt” door te zeggen dat dit een interne, binnenlandse aangelegenheid is voor Rusland en China.

Moet het Westen wakker liggen van de Noord-Kaukasus?
Giragossian: Het is veel te gevaarlijk om de andere kant op te kijken. Jarenlang hebben we Afghanistan genegeerd, en kijk wat er gebeurd is nadat de Sovjets er zijn weggetrokken. Door de problemen te negeren, zullen ze niet vanzelf verdwijnen.

Het interview met Richard Giragossian is afgenomen in Jerevan in september 2010, en wordt nu voor het eerst gepubliceerd.