De wereld in Europa?

Vietnamezen verkopen hun nems en andere lekkere gerechten op iedere straathoek van Warschau. Oekraïners en Wit-Russen maken in grote mate het werkvolk op de Poolse bouwwerven en akkers uit. Hun vrouwen vangen de kinderen van de Poolse middenklasse op en houden hun villa’s netjes. Zelfstandigen uit alle voormalige Sovjetlanden en Oost-Azië komen een zaak openen in het Stadion Dziesieciolecia, eens het grootste atletiekstadion van de Poolse hoofdstad maar vandaag het grootste winkelcentrum van heel Centraal- en Oost-Europa. Nederlanders komen winst maken in landbouwbedrijven die de overheid heeft verwaarloosd na de val van het communisme, Portugezen zijn actief in de verzekeringssector, Fransen in de distributiesector en Britten in banken of in scholen en universiteiten waar ze de Polen de taal van Shakespeare aanleren. De Polen zelf zien hun land nog steeds als een land zonder immigranten, maar een korte wandeling door de hoofdstad volstaat om te beseffen hoe fout die idee wel is. De toetreding tot de EU, het relatieve succes van de economische transformatie -zeker in vergelijking met die van de andere Oost-Europese landen- maakt Polen aantrekkelijk voor immigranten.

Werk of geen werk?

Duidelijke cijfers over immigratie in Polen zijn moeilijk te vinden. Volgens het Bureau voor Repatriëring en Vreemdelingen -de naam alleen al- vroegen vorig jaar 41.663 mensen asiel aan of de toestemming om zich in Polen te vestigen. Elke maand zouden er 3600 immigranten bijkomen, tijdens het eerste kwartaal van dit jaar zelfs 11.000. Volgens professor Antoni Rajkiewicz van het Instituut voor Arbeid en Sociale Zaken (ILSA), leven en werken bijna 70.000 vreemdelingen legaal in Polen, meestal in de buitenlandse bedrijven die er floreren na de introductie van de vrijemarkteconomie in 1989. 20.000 van deze mensen zijn laaggeschoold, meestal Oekraïners of Vietnamezen. Daarnaast zijn er volgens Rajkiewicz meer dan 200.000 illegale arbeiders, die gedurende enkele maanden seizoensarbeid komen doen. De meesten zijn afkomstig uit de oostelijke buurlanden Oekraïne en Wit-Rusland, landen die de stap naar het westerse kapitalisme nog niet definitief gezet hebben. Voor een hele dag fruit plukken krijgt een Wit-Rus niet meer dan 10 euro plus een bed en een maaltijd. In de bouwsector verdient een arbeider 20 tot 25 euro per dag. Zonder sociale zekerheid, natuurlijk.
Dat Polen zoveel migrantenarbeid aantrekt, kan verbazen, gezien het land een hoge werkloosheidsgraad kent. Meer dan 20 procent van de actieve bevolking zit zonder werk, waarvan 40 procent tussen 18 en 25 jaar. Er is echter nog steeds een grote vraag naar zowel heel hoog als heel laag geschoolde mensen, aldus Bozenna Balcerzak-Paradowska van ILSA: ‘Het probleem is dat precies die mensen Polen verlaten om in de EU of de VS te werken.’
De toetreding tot de EU zou best ook wel eens voor de migranten in het land zelf gevolgen kunnen hebben. Nu Polen deel gaat uitmaken van Fort Europa, vrezen de Oekraïners die nu al jaren in Polen werken, dat hun leven er moeilijker op zal worden. De Poolse autoriteiten beloven wel dat het nieuwe visumsysteem minder bureaucratische rompslomp met zich zal meebrengen, en goedkoper zal zijn dan het huidige, maar mensen die de grens over moeten, zijn ervan overtuigd dat de douaniers meer geld zullen vragen.

Voetbalveld

En dan zijn er nog de vluchtelingen. Eind maart verbleven 1422 mensen van over de hele wereld in de verschillende Poolse vluchtelingencentra, waar veel te weinig plaats is om iedereen op te vangen. Daarom wordt met hulp van de EU voor nieuwe infrastructuur gezorgd. Zoals in Ketrzyn, in het noordoosten van Polen, vlakbij de grens met Wit-Rusland en de Russische regio Kaliningrad. ‘Alle illegale vreemdelingen die aan de grens gevat worden, krijgen een deftige plek in de gerenoveerde voormalige militaire basissen’, zegt Kolonel Franciszek Jaronski, woordvoerder van de Poolse Grenswacht.
Ketrzyn biedt kleine kamers voor een beperkt aantal mensen, sanitair, keukens, zelf een speelveldje voor kinderen en een voetbalveld. Klinkt mooi, maar het is te weinig en te laat, zeggen sommige experts. Bovendien klagen de migranten die in de kraag worden gevat over de manier waarop de douane en het personeel in de vluchtelingencentra hen behandelen. Velen zijn onderweg naar Duitsland of Groot-Brittannië en hebben geen enkele intentie om in Polen te blijven. Ze vragen een vluchtelingenstatuut aan om niet meteen te worden uitgewezen en proberen dan alsnog te verdwijnen zonder op een negatieve beslissing of hun uitzetting te wachten. Enkel vluchtelingen zoals Tsjetsjenen, die in Rusland vervolgd worden, maken kans om een legaal verblijfsstatuut te krijgen.

Pure Polen

Immigratie is voorlopig geen belangrijk politiek thema in Polen. De immigratiestroom vanuit Afrika of de Arabische staten naar Centraal- en Oost-Europa landen is relatief klein. Marokkanen, Algerijnen of Pakistanen kunnen zich in het fervent katholieke Polen moeilijker nestelen, en kiezen eerder voor Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië of Nederland. De sociale bescherming is daar ook genereuzer dan in Polen.
De immigranten uit de buurlanden, die voor enkele maanden illegaal in Polen komen werken, zijn niet ontevreden. Ze verdienen hier veel meer dan thuis en de Poolse bevolking stelt zich niet agressief of raciaal tegenover hen op. Net als de Polen zijn ze Slaven, maar dan orthodox en niet katholiek.
Polen gelooft graag in zijn multiculturele en multinationale traditie, waarin Polen, joden, Oekraïners, Duitsers, Tataren, Litouwers, veroordeelde katholieken uit Schotland of protestanten uit Nederland geprobeerd hebben in harmonie samen te leven. De feiten waren niet altijd even fraai als de gecultiveerde mythe, dat bleek tijdens de Tweede Wereldoorlog. Na de tragedie van de Holocaust en de sovjetdeportatie, bleek plots 98 procent van de bevolking “puur” Pools te zijn. Dat werd nog sterker, maar tegelijk ingewikkelder, toen na 1989 Polen, die tijdens WOII naar Kazachstan gedeporteerd waren, gerepatrieerd werden. Velen keerden terug zonder een woord Pools te kennen.
Polen is ook vandaag niet helemaal gespeend van xenofobie. Er zijn de vooroordelen tegenover de zigeuners, al leiden die niet tot toestanden zoals de Roma in Slovakije en Roemenië die meemaken. In de jaren negentig waren er politici die, net als in het verleden, het antisemitisme probeerden uit te spelen. Een bizarre en angstaanjagende vaststelling in een land waar het concentratiekamp van Auschwitz gevestigd was en waar nauwelijks nog 5000 joden leven.
De meest levendige anti-vreemdelingengevoelens in Polen zijn trouwens tegen de Duitsers gericht. De diepe politieke en sociale crisis die Polen treft op de vooravond van de toetreding tot de EU zou populistische politici er kunnen toe aanzetten om die oude demonen te aanroepen en zo extra stemmen te grijpen. Maar dat poltieke populisme heeft in wezen niets te maken met de integratie van nieuwkomers. Daarin is Polen niet anders dan vele, gevestigde EU-lidstaten.