Doodstraf en armoede gaan hand in hand

“De afgelopen veertig jaar heeft Amnesty International steeds weer een relatie gezien tussen armoede en de doodstraf”, zegt Piers Bannister, coördinator van het doodstrafteam van Amnesty. Naast sociale afkomst en ras is ook de welvaart van een veroordeelde vaak een beslissende factor in het uitspreken van de doodstraf, meer dan de ernst van de misdaad.
Penal Reform International (PRI), een organisatie met een lange geschiedenis van campagnes tegen de doodstraf en voor rechten van gevangenen, zegt hetzelfde. “Gevangenschap en armoede zijn met elkaar verweven”, zegt beleidsdirecteur Mel James. Veel landen hebben niet genoeg middelen om ernstige misdaden goed te onderzoeken en “ervoor te zorgen dat de onschuldigen niet onterecht worden bestraft”.
In China is het aantal executies een staatsgeheim. Amnesty schat echter dat er in 2006 ten minste 1010 mensen zijn geëxecuteerd. Een verhelderende blik op de “onderklasse” geeft Huan Jinting met zijn verhalen over 22 kleine criminelen in het boek Letters from Death Row. In China kunnen meer dan 60 misdaden worden bestraft met de doodstraf. Daaronder bevinden zich ook vergrijpen die niets met geweld te maken hebben.
Ook in Maleisië is bijna 90 procent van de 300 mensen die op een executie wachten arm, volgens Charles Hector, een mensenrechtenadvocaat.
Het verband beperkt zich niet tot arme landen. Ook in Japan zijn er zo’n 100 ter dood veroordeelden die hun eigen verdediging niet kunnen betalen. “De meeste veroordeelden hebben geen keus en moeten de pro deo-advocaat die hun wordt toegewezen accepteren”, zegt Akiko Takada van Forum 90, een organisatie die campagne voert tegen de doodstraf.
In de Verenigde Staten is 95 procent van de 3350 mensen in de dodencel arm, zegt Bryan Stevenson, directeur van het Equal Justice Initiative in Alabama. “Ons rechtssysteem is heel gevoelig voor rijkdom. Het systeem behandelt je beter als je rijk en schuldig bent, dan als je arm en onschuldig bent.”
In Arabische en moslimlanden is dezelfde relatie te vinden. “Alle zelfmoordenterroristen die sinds 2003 ter dood zijn veroordeeld, komen uit arme regio’s”, zegt Mostafa Hannaoui, een politicus van de Marokkaanse Partij voor Vooruitgang en Socialisme.
Een derde van de mensen die wereldwijd wachten op hun executie bevindt zich in Pakistan, met zo’n 7000 gevangenen in de dodencel. “Velen zijn onschuldig of hebben oneerlijke processen gehad”, zegt Mirza Tahir Hussain, een voormalige ter dood veroordeelde. “De meeste mensen die uiteindelijk naar de galg moeten, komen uit arme families. Rijkere en meer invloedrijke mensen dwingen de families van een slachtoffer tot een compromis en weten weg te komen”, zegt Hussain.
De islam kent een ‘diyat’, een afkoopsom waarmee moordenaars bij de verwanten van het slachtoffer hun vrijheid kunnen kopen. In landen waar het islamitische recht wordt gehanteerd, zijn armen daardoor relatief gezien nog slechter af in zaken waar de doodstraf op staat.
 
In Saudi-Arabië zijn het vooral arme migranten uit Azië en Afrika die kans hebben om de doodstraf te krijgen. “Ze kennen het systeem en de taal van het proces niet en zijn daarmee kwetsbaar voor de doodstraf”, zegt Piers Bannister van Amnesty. “Het is schokkend dat de helft van de geëxecuteerden daar uit buitenlanders bestaat.”
In zwart Afrika bieden weinig landen rechtsbijstand aan arme mensen. Het is dan ook “een illusie” dat de armen er een eerlijk proces kunnen krijgen, zegt Marie-Dominique Parent van Penal Reform International. Mensenrechtenactivisten in Nigeria zijn het erover eens dat alle 600 ter dood veroordeelden in het land arm zijn en geen rechtsbijstand krijgen. Gevangenen die in beroep willen gaan, doen dat zonder verdediging.
Het verband tussen armoede en het gebrek aan een goede verdediging is één van de belangrijkste redenen om de doodstraf af te schaffen, vinden mensenrechtengroepen. Banister: “Zo lang mensen niet gelijk zijn voor de rechtssystemen in de wereld, kan het blijven gebeuren dat iemand niet vanwege een misdaad ter dood wordt veroordeeld, maar gewoon omdat hij arm is.”