Dorstig Centraal-Azië worstelt om water

Het kanaal zou water van de Siberische Ob en Irtysh naar de Amu Darya en Syr
Darya laten vloeien. Die rivieren stromen naar de Aralzee - de Syr Darya
vanuit Kirgizstan via Oezbekistan en Kazakstan en de Amu Darya vanuit
Tadzjikistan via Oezbekistan en Turkmenistan - maar raken onderweg zo
uitgeput door irrigatie dat geen druppel water de zee bereikt. Via het
kanaal zou vijf percent van de Siberische rivieren afgetapt worden, goed
voor de irrigatie van zowat vijf miljoen hectare land. De
financieringskosten van het project worden op vier tot tien miljard euro
geschat. Milieu-experts waarschuwen bovendien voor mogelijke
klimaatswijzingen.

De Oezbeekse regering heeft de voorbije weken een aantal conferenties belegd
om het project te promoten. Op een recente vergadering in de hoofdstad
Tasjkent werd voorgesteld voor de realisatie van het project een
internationaal consortium op te richten met steun van Kazachstan,
Oezbekistan, Tadzjikistan en Rusland. Ook Russische regio’s zoals Tyumen,
Kurgan en Orenburg zouden immers van het kanaal genieten. Rusland heeft nog
niet officieel gereageerd op de voorstellen.

Waterschaarste zorgt al een tijdje voor spanningen tussen de
Centraal-Aziatische republieken. De stroomafwaarts gelegen landen
Kazachstan, Turkmenistan en Oezbekistan - alledrie intensief met
wateropslorpende katoenteelt bezig - beschuldigen bronlanden Kirgizstan en
Tadzjikistan jaarlijks van overmatig waterverbruik. Die bronlanden willen
meer hydro-elektriciteit opwekken en stellen dat de andere landen hun quota
overschrijden. Oezbekistan vindt dat Turkmenistan teveel water gebruikt, en
Kazachstan verwijt Oezbekistan hetzelfde.

Binnen Oezbekistan - dat van de waterschaarste het meeste schade
ondervindt - wijzen rivaliserende provincies beschuldigend naar elkaar.
Negen tiende van de Oezbeekse watervoorraden gaan naar irrigatie en
schaarste halveerde de rijstoogst van vorig jaar in vergelijking met 2000.

De strijd om water breekt dus stilaan los in deze woelige regio. Tijdens de
Sovjetperiode werden water en energiebronnen vrijelijk uitgewisseld en
financierde Moskou bouw en onderhoud van de infrastructuur. Nu is het
waterverbruik echter te hoog gestegen, blijken de irrigatiesystemen
verouderd en bereikt amper de helft van het bevloeiingswater de gewassen op
het veld. Bij gebrek aan een multilaterale aanpak ter vervanging van het
gecentraliseerde sovjetbeheer dreigen watergeschillen het evenwicht in de
door islamitisch extremisme reeds geplaagde regio helemaal te verstoren.

Dat is ook de overtuiging van de denktank International Crisis Group (ICG)
in Brussel. Concreet houdt Oezbekistan volgens ICG momenteel militaire
oefeningen die verdacht veel lijken op een verkapte poging om het
Kirgizstaanse Toktogul-waterreservoir in handen te krijgen. Dat is niet
onbegrijpelijk: de afgesproken quota zijn onhoudbaar geworden, en de
regionale watervoorziening is zwaar aangetast door de ineenstorting van de
Kirgizstaanse economie en de burgeroorlog in Tadzjikistan.

In de gegeven omstandigheden lijkt het ambitieuze kanaalplan niet zo gek.
Het stamt uit de jaren zeventig en werd in de jaren tachtig bijna
uitgevoerd. Protesten van onderzoekers en milieu-activisten en vraagtekens
bij de economische haalbaarheid beslisten echter anders. Volgens Ivan
Blokov, waterprojectcoördinator voor Greenpeace Rusland, gelden die
argumenten nog steeds. Bovendien is er het gebrek aan financiële middelen en
de noodzaak het water via een tunnelkanaal af te leiden. Zonder tunnel zou
immers teveel water verdwijnen door verdamping of diefstal.