Droogte bedreigt herdersleven in Kenia

“Het voorbestaan van de veestapel hangt af van het voorspellen van de regenval. Onze voorouders keken daarvoor naar de vogels, de bloeitijd van bomen of naar wolkenpatronen”, legt Kaparo uit. “Nu komt de neerslag onverwacht met bakken uit de lucht, met overstromingen tot gevolg.”
 
De afgelopen 25 jaar kreeg Kenia vier keer meer droogteperiodes te verwerken dan de jaren daarvoor. Die periodes werden afgewisseld met niet-seizoensgebonden en hevige regenbuien. Grofweg zes van de dertig miljoen Kenianen hoeden vee in de dorre en bijna onvruchtbare gebieden die ongeveer driekwart van Kenia beslaan. De ingrijpende klimaatveranderingen treffen deze mensen het hardst.
Herdersvolken hebben geleerd om te overleven in droge omstandigheden. “Traditioneel kennen ze droge en natte graaslanden”, stelt Jonh Letia van de hulporganisatie Oxfam, coördinator van het regionale herdersprogramma. “Ze hebben een seizoensgebonden migratiekalender voor deze gebieden.” Maar die kalender wordt nu onbruikbaar.
Daardoor zien steeds meer mensen uit herdersgemeenschappen zich verplicht hun duizenden jaren oude cultuur op te geven. Volgens het Keniaanse Bureau voor Statistiek komt 18 procent van de Kenianen aan de kost als herder. Ze verdienen het minst van alle Kenianen. Velen geven er de brui aan en vestigen zich in dorpen en steden. Daar blijkt dat ze niet over de juiste vaardigheden beschikken om aan een job te raken. Voormalige herders overleven door jacht en visvangst, maar vooral dankzij voedselhulp en door te bedelen.

Over de grenzen heen

“Het herdersleven is aangepast aan het droge landschap, maar voor de herdersgemeenschappen vertaalt zich dat niet in meer welvaart”, schrijft de hulporganisatie Oxfam, in “De wet van de sterkste”, een recent rapport van over de uitdagingen van het herdersleven in Oost-Afrika.
 
Hoe komt dat nu? Naast de klimaatverandering dragen nog andere factoren bij tot de toenemende armoede van herders: onvoldoende investeringen in programma’s om het herdersleven in stand te houden, de vraag naar meer landbouwgrond en natuurparken en maatregelen die uitgaan van het model van de veeteelt in Noord-Amerika. Dat laatste heeft voor overbegrazing en erosie geleid.
De traditionele veeteelt kan de klimaatverandering het hoofd te bieden, gelooft Letia, maar er zijn andere ontwikkelingsprojecten nodig om het herdersleven duurzaam te maken. Daarvoor moet Kenia zijn beleid herzien en moet er meer regionale samenwerking komen. Dat zou herders toelaten grasvlakten te gebruiken over de landsgrenzen in Oost-Afrika heen.

Inheemse kennis

De Britse ontwikkelingssamenwerking (DFID) zette samen met het Canadese Internationale Onderzoekscentrum voor Ontwikkeling (IDRC) een interessant project op om de kwetsbaarheid van herders en hun strategieën in Turkana en Mandera in Oost-Kenia in kaart te brengen. Onderzoekers buigen zich over inheemse methoden, gebruiken en afspraken om zich aan te passen aan veranderende weeromstandigheden.
Afrikaanse boeren lezen van oudsher het weer. Op basis daarvan nemen ze beslissingen over gewassen en irrigatiecycli. Maar de extreme variatie die klimaatverandering met zich meebrengt, heeft hun vertrouwen in de traditionele kennis ondermijnd. Wetenschappelijke weersvoorspellingen zijn dan weer onbegrijpelijk voor boeren. Daarom proberen de onderzoekers inheemse kennis op te nemen in wetenschappelijke voorspellingen op lokaal niveau. Daarvan kunnen plaatselijke gemeenschappen dan gebruik maken.
Ook andere organisaties proberen de gevolgen van klimaatverandering op te vangen. Farm Africa zet in op kleinvee, met name geiten. Het Belgische Veeartsen Zonder Grenzen pleit voor grensoverschrijdende projecten.