Eerste blauwdruk voor hervorming Verenigde Naties klaar

Het langverwachte rapport over de hervorming van de VN begint met een flinke portie kritiek. De Algemene Vergadering, het hoogste beleidsorgaan van VN, heeft volgens de auteurs van ‘A More Secure World: Our Shared Responsibility’ veel aan vitaliteit ingeboet. Het forum, waar alle 191 lidstaten gelijkberechtigd hun zeg kunnen doen, wijt zich onvoldoende en met te weinig resultaat aan de belangrijkste problemen in de wereld.

De Veiligheidsraad, het machtigste VN-orgaan, neemt te weinig zelf het initiatief om gewapende conflicten te voorkomen, vinden de leden van het High-Level Panel on Threats, Challenges and Change, de werkgroep die het rapport van 95 pagina’s voorbereidde. De raad moet ook meer geloofwaardigheid en een grotere legitimiteit verwerven en representatiever worden. Nu zetelen de VS, Rusland, China, Frankrijk en Groot-Brittannië permanent in de Raad; die vijf landen hebben er ook een vetorecht. De negen andere leden zetelen enkel voor een periode van twee jaar en kunnen op eigen houtje geen beslissingen tegenhouden.

De werkgroep stelt twee alternatieven voor, die de Raad allebei tot 24 leden zouden uitbreiden. In de eerste versie zouden er zes permanente leden bijkomen - twee uit Azië, twee uit Afrika, twee uit Europa en één uit Latijns-Amerika - en drie tijdelijke leden. De nieuwe permanente leden zouden geen vetorecht krijgen. De tweede oplossing is de aanduiding van acht semi-permanente leden - telkens twee uit Azië, Afrika, Europa en Latijns-Amerika. Die landen zouden vier jaar jaar zetelen en herverkozen kunnen worden. Daarnaast zou er ook één niet-permanente zetel bijkomen.

Ook buiten de V-raad dringen hervormingen zich op. Volgens de studie heeft ook de VN-Mensenrechtencommissie een groot legitimiteitsprobleem. Dat is zo erg dat het ook de reputatie van de rest van de Verenigde Naties aantast. De VN hebben verder een professioneler en een beter georganiseerd secretariaat nodig dat vlot overeenstemming kan bereiken tussen de lidstaten om in actie te komen.

De hervormingen moeten de VN in staat stellen om alle belangrijke internationale uitdagingen aan te gaan. Dat zijn er nogal wat. De studie verdeelt de grote huidige en toekomstige bedreigingen onder in zes groepen: economische en sociale problemen als armoede, infectieziekten en de achteruitgang van het milieu; conflicten tussen landen; interne conflicten als burgeroorlogen en genocide; massavernietigingswapens; terrorisme en internationale georganiseerde misdaad.

De wijzen krijgen al kritiek op hun voorstellen voor de hervorming van de Veiligheidsraad. Volgens Jim Paul van het Global Policy Forum, een niet-gouvernementele organisatie die de ontwikkelingen binnen de VN op de voet volgt, zijn de hervormingen niet bedoeld om de raad democratischer te maken. De werkgroep is gewoon gezwicht voor de druk van machtige lidstaten. Paul gelooft dat een raad met meer dan 15 leden veel slagkracht zal verliezen. Volgens hem is de kans groot dat er een kerncomité ontstaat om toch beslissingen te kunnen nemen. Daarin zouden de grootmachten dan weer de lakens uitdelen.

Lof is er voor de poging van de werkgroep om het begrip ‘terrorisme’ te definiëren - een opgave waar de VN al tientallen jaren niet in slaagt. Volgens de werkgroep gaat het om acties die erop gericht zijn burgers te doden of te verwonden met de bedoeling de bevolking te intimideren of een regering of een internationale organisatie te dwingen bepaalde acties te neme of te laten.

Phyllis Bennis van het Amerikaanse Institute for Policy Studies is tevreden dat de werkgroep niet heeft geraakt artikel 51 van het VN-handvest. Dat omschrijft wanneer VN-lidstaten zelfverdediging kunnen inroepen om vijandelijkheden te openen. De auteurs geven ook aan dat landen die preventieve acties tegen vermeende bedreigingen overwegen, die in elk geval moeten voorleggen aan de Veiligheidsraad. Die kan dan eventueel het licht op groen zetten. Maar Bennis betreurt dat het rapport geen antwoord geeft op de vraag wat de VN kan doen als de onmiddellijke bedreiging naderhand onbestaande blijkt.

De werkgroep die het rapport voorbereidde, bestaat uit 16 leden. Ze werd geleid door Anand Panyarachun, een voormalige premier van Thailand. Bekende leden zijn verder de voormalige Noorse premier Gro Harlem Brundtland, Brent Scowcroft (ooit Nationaal Veiligheidsadviseur in de VS) en Sadako Ogata, voormalig Hoog Commissaris voor de Mensenrechten van de VN. (PD)