Ethiopië investeringsparadijs in de schaduw van hongersnood

De Ethiopische overheid verhuurt 3,6 miljoen hectaren vruchtbare grond aan 1349 binnen- en buitenlandse investeerders (het zogenaamde “land-leasing”-programma). Dat blijkt uit een studie van de Amerikaanse denktank Oackland Institute (OI), die in juni 2011 verscheen. Dat is gelijk aan drie miljoen voetbalvelden of één vijfde van de landbouwgrond in Ethiopië. De ngo Survival International, die opkomt voor de rechten van inheemse gemeenschappen, verspreidde vorige week nog het bericht dat Italiaanse, Maleisische en Koreaanse bedrijven landbouwgronden bezetten in Zuidwest-Ethiopië. ‘Ook al zijn 90.000 burgers afhankelijk van dat land om te overleven’, aldus Survival International.

Omdat vele contracten over het “land-lease”-programma niet openbaar zijn, is het onmogelijk om exact te weten hoeveel landbouwgrond aan investeringen wordt toegewezen. ‘Niemand zal ooit de overeenkomsten tussen overheid en investeerders te zien krijgen’, vertelde een voormalig Ethiopisch parlementslid aan de onderzoekers van het OI. Daarnaast zijn volgens de Ethiopian Investment Agency maar vierenzestig procent van de bedrijven die het land leasen, operationeel.

Eigenbelang

Volgens de Ethiopische overheid verpacht de staat enkel vruchtbare landbouwgrond die niet gebruikt wordt. Stéphane Parmentier, onderzoeker bij Oxfam Solidariteit spreekt dit tegen: ‘De lokale arme bevolking gebruikt de landbouwgronden om te voorzien in hun levensonderhoud.’ De traditionele landbouw van lokale boeren is volgens de overheid echter “achterhaald”. Enkel grootschalige en industriële landbouw kan leiden tot vooruitgang, aldus de overheid. Volgens de International Land Coalition (ILC), die instaat voor landrechten van lokale gemeenschappen, gaat het dan ook om een conflict tussen tegenstrijdige visies over landgebruik, landbouwproductiviteit en ontwikkeling. Dat schrijft de ILC in een rapport over landbeheer in Afrika, gepubliceerd in april 2011.

Na de financiële crisis van 2008 steeg het aantal buitenlandse investeringen in Afrika. Voor de financiële sector, vooral banken en pensioenfondsen, is landbouwgrond een aantrekkelijke investering. Landen die zelf weinig landbouwgrond hebben en sterk afhankelijk zijn van export, kunnen in het buitenland hun eigen voeding produceren. Hierdoor zijn ze minder afhankelijk van de stijgende en onvoorspelbare voedselprijzen. India, China en een aantal golfstaten spannen hierin de kroon. Ook de toenemende vraag naar biobrandstoffen maakt dat meer landen de productie van energiegewassen elders in de wereld opvoeren.

‘Het is bijna onmogelijk om een investering te vinden die een positieve impact heeft op de lokale cultuur, bijvoorbeeld door het geven van voedselzekerheid en het verminderen van de armoede in Ethiopië.’

Volgens het Oackland Institute past het “land-lease”-programma in het urbanisatiebeleid van de Ethiopische overheid. ‘De overheid verplaatst bijvoorbeeld 135.000 inwoners uit de regio’s Gambella en Benishangul van hun voorouderlijk land naar kleine dorpen van 400 tot 500 gezinnen’, schrijven de onderzoekers van OI. De gemeenschappen vallen echter vaak terug op traditionele landbouwproductie, waarbij ze telkens op zoek gaan naar de meest vruchtbare grond om hun gewassen te kweken en hun dieren te voeden. Zo passen ze zich aan aan het onvoorspelbare en dorre klimaat in Ethiopië. Weinig gezinnen verwelkomen dan ook een vaste plek, omdat ze niet weten hoe ze daar in hun levensonderhoud moeten voorzien.

Corrupte leiders en investeerders

Het argument dat ook de lokale bevolking profiteert van de grootschalige landbouwprojecten is volgens Stéphane Parmentier vaak een leugen: ‘Het is bijna onmogelijk om een investering te vinden die een positieve impact heeft op de lokale cultuur, bijvoorbeeld door het geven van voedselzekerheid en het verminderen van de armoede in Ethiopië.’ Het Oackland Institute sprak met verschillende Ethiopiërs die, vaak op een brutale manier, van hun land werden verjaagd om plaats te maken voor investeerders.

Van de officiële compensatiebeloftes, zoals het vergoeden van de verloren landbouwgrond aan gemeenschappen en ecologische normen voor de investeerders, is in de praktijk weinig te merken, zo meldt het OI. Lokale gemeenschappen krijgen inspraak noch compensaties, en officiële documenten zijn vaak nergens te vinden.

‘Deze deals vullen enkel de geldbuidels van corrupte leiders en buitenlandse investeerders’, vertelt Obang Metho van de Amerikaanse ngo Solidarity Movement for New Ethiopia, aan de BBC. ‘De investeerders zijn er niet om hongerige Afrikanen eten te geven.’

Waterroof

Naast landbouwgrond, tast het “land-lease”-beleid ook de waterreserves aan, die voor de bevolking tijdens een droogteperiode levensbelangrijk zijn. Zo legt de overheid verschillende irrigatiekanalen aan die de grootschalige landbouwbedrijven in water moeten voorzien. ‘De overheid startte al verschillende irrigatiesystemen voor private bedrijven, wat verschillende inheemse gemeenschappen van hun landbouwgronden en graasvelden jaagt’, vertelt Claudia Carr, professor aan de universiteit van Californië, aan National Geographic.

Het “land-lease”-programma speelt volgens Stéphane Parmentier zeker een rol in de huidige hongersnood in de Hoorn van Afrika. ‘Door het “land-lease”-programma is de Afrikaanse bevolking steeds meer afhankelijk van de internationale voedselmarkt en haar prijsschommelingen. Dat treft iedereen in de Hoorn van Afrika, maar zeker de inheemse bevolking die van haar land wordt verjaagd door grote investeringsprojecten.’