Europa zet zijn reputatie op het spel

De staatsgreep in Honduras vertraagde het onderhandelingsproces, maar nu dat land een nieuwe president heeft, Porfirio Lobo, die via verkiezingen aan de macht kwam, vindt de Europese Commissie dat de baan vrij is om de gesprekken te hervatten.
Ontwikkelings- en mensenrechten-NGO’s zien dat anders, en vinden dat Europa zijn imago van mensenrechtenverdediger vergooit.  MO* sprak hierover met jurist Luis Guillermo Pérez van de Centraal-Amerikaanse ngo CIFCA, die het proces van zeer nabij volgt.   
Honduras heeft sinds kort een nieuwe president, Porfirio Lobo, wettelijk verkozen in november, na de staatsgreep van juli. Is daarmee de democratie hersteld?   
Luis Guillermo Pérez: Neen, want Porfirio Lobo Sosa is sterk verbonden met de politieke groep die de staatsgreep organiseerde. Lobo heeft het verdrag van San Jose, het zogenaamde Akkoord van Guaymuros, dat gepromoot werd door de VS en door bemiddelaar Oscar Arias van Costa Rica,  niet gerespecteerd. Hij heeft voor hij zijn mandaat opnam, de staatsgreep niet veroordeeld. Hij heeft wel zijn steun gegeven aan de beslissing om Micheletti parlementslid voor het leven te maken, iets wat nergens in de Hondurese grondwet terug te vinden is.
Zelaya had op 28 oktober aan de VN gevraagd om een ad hoc tribunaal op te richten voor Honduras om Micheletti en zijn ministers te berechten. Maar Lobo steunt een amnestiewet die vooral voordelig is voor Michelleti. Zowel de militairen als de burgers tot het opperste gerechtshof toe, die betrokken waren bij de coup, kregen amnestie. Daarnaast hebben ze op geen enkel moment erkend dat de de facto regering de mensenrechten heeft geschonden.
Welke landen erkennen op dit ogenblik de nieuwe regering?
Luis Guillermo Pérez: Laten we beginnen bij de landen die de regering Lobo  niet erkennen, en dat zijn bijvoorbeeld Mexico en Brazilië. Op de top van de groep van Rio in Cancún, van 27 tot 28 februari, werd Lobo niet uitgenodigd. Daarnaast erkent geen enkel ALBA-land (Bolivariaans Alternatief voor de Amerika’s) de regering. De landen die het wel erkennen zijn de traditionele bondgenoten van de VS: Colombia, Costa Rica, Panama en Peru. 
Welk standpunt neemt Europa in?
Luis Guillermo Pérez: De dag van de verkiezingen hebben de hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid, Catherine Ashton, en de commissievoorzitter Manuel Barosso hun felicitaties overgemaakt aan president Lobo. We hebben de waarnemers van de EU ontmoet en hadden de indruk dat ze al vooraf wisten wat ze gingen schrijven. Ze hebben geen enkele regio bezocht noch gesproken met slachtoffers.
In diezelfde periode werden kranten gecensureerd en journalisten met de dood bedreigd. Maar zij spraken van een “normale” situatie. Barrosso feliciteerde Lobo en nodigde hem uit om de onderhandelingen over het associatieakkoord van de EU met Centraal-Amerika te hervatten. Europa heeft een dubbele houding aangenomen, zoals ook de VS gedaan heeft. Aanvankelijk hechtte Europa heel veel belang aan het respecteren van de democratie en de mensenrechten.
Vandaag wil Spanje vooral zo snel mogelijk de akkoorden met Centraal-Amerika afronden, tijdens haar voorzitterschap van de EU.  Spanje heeft Porfirio Lobo ook uitgenodigd op de Europees-Latijns-Amerikaanse top in Madrid in mei.
Waarom is er zo’n haast voor het ondertekenen van zo’n akkoord?
Luis Guillermo Pérez: Spaanse EU-diplomaten zien het als hun belangrijkste doel om die akkoorden erdoor te krijgen. Ze willen een gegarandeerd juridisch kader scheppen voor de handel met Centraal-Amerika. Ze willen ook de handel met Colombia en Peru stimuleren.
Omdat het ook vooral over Spaanse investeringen gaat?
Luis Guillermo Pérez: Alle voorzieningen in Centraal-Amerika zijn grotendeels Spaans: het water, de elektriciteit, de telefonie en banken. Met die akkoorden willen ze de aanwezigheid van hun bedrijven garanderen en hun belangen veiligstellen. Als het niet onder het Spaans voorzitterschap wordt gesloten, dan moet België er voor zorgen. Maar België heeft geen grote belangen in die regio te verdedigen. Het kan wel eisen stellen op vlak van mensenrechten.
Verliest Europa hiermee zijn geloofwaardigheid?
Luis Guillermo Pérez: Europa heeft de de facto regering van Micheletti niet erkend,  en de ambassadeurs gevraagd het Europese grondgebied te verlaten. Ook de ambassadeurs bij de VN, zowel in New York als in Genève, werden ontzet. Ook de Europese ontwikkelingssamenwerking met Honduras is stopgezet. Dat is allemaal erg correct.
Die houding staat in contrast met wat er nu gebeurt. Spanje ijvert voor de erkenning van de regering-Lobo maar het gaat wel nog altijd over dezelfde staat, gecontroleerd door de coupplegers. De Europese houding in deze is een precedent voor andere Latijns-Amerikaanse landen. Morgen kan het de beurt zijn aan Paraguay. President Lugo heeft geen parlementaire meerderheid, de traditionele partijen staan aan de andere kant en ook de oligarchie is tegen hem. Dezelfde factoren die Zelaya tegen zich had. Guatemala kan ook een slachtoffer zijn, later misschien ook El Salvador.
Wij, als mensenrechten-ngo’s, waarschuwen dat je geen beweging kan legitimeren die aan de macht gebracht is door coupplegers. Dat is nefast voor Latijns-Amerika. We zijn al twee eeuwen bezig met het opbouwen van de democratie en hebben al vele burgeroorlogen, staatsgrepen en dictaturen meegemaakt. We gaan niet opnieuw van nul beginnen. We vragen aan de EU dat die consequent is met de eis voor democratie en mensenrechten. De Unie moet voorwaarden stellen aan Lobo en eisen dat de corruptie aangepakt wordt, in plaats van hem een blanco cheque te geven. Bovendien moet het volk geraadpleegd worden.
Verdedigen de VS de democratie met meer overtuiging?
Luis Guillermo Pérez: Ook de VS neemt een dubbelzinnige houding aan. De Amerikaanse ambassadeur heeft vorige week gezegd dat de schendingen van de mensenrechten moeten ophouden,  terwijl Europa sinds het aantreden van Lobo zich van alle kritiek onthoudt. President Obama wil de banden met Latijns-Amerika wel aanhalen, maar aan de andere kant wordt zijn politiek mee bepaald door zeer conservatieve figuren die meer gewicht geven aan de economische, militaire en strategische belangen dan aan de relaties met de buurlanden. Want één van de belangrijkste Amerikaanse basissen in Centraal-Amerika bevindt zich in Honduras, en dat is wat telt voor de VS. De Amerikaanse regering heeft 440 werknemers in het land, het tweede armste land van Latijns-Amerika, zonder de militairen mee te tellen.
De nieuwe regering is er nu, voor de komende vier jaar. Wat kan er gebeuren om toch een vooruitgang te realiseren?
Luis Guillermo Pérez: In de eerste plaats moeten de schendingen van de mensenrechten stoppen. Ten tweede moeten de instellingen van het land gezuiverd worden van de coupplegers. Die lobby heeft controle over alles: de politie, het leger tot en met de instituties die moet zorgen voor het naleven van de mensenrechten. In Honduras heerst er een indrukwekkende corruptie. Tijdens de de facto regering van Micheletti ging het zelfs zo ver dat het bestek uit het regeringspaleis gestolen werd. Ze hebben niets achtergelaten. Corruptie is eerder regel dan uitzondering.
Het derde wat de groeperingen vragen is dat de brede verzetsbeweging erkend wordt als een onmisbare partner in de onderhandelingen voor de wederopbouw van het land en in de oprichting van een grondwettelijke vergadering. Er moet rekening gehouden worden met deze 70 procent van de bevolking.
De eis voor de nieuwe grondwet blijft overeind?
Luis Guillermo Pérez: Dat is een belangrijke eis van het volk, het zijn niet enkel de aanhangers van Zelaya die dit vragen. Verschillende sociale sectoren zoals boeren, vakbonden en ngo’s eisen dat ook. Zelaya wou die gevoelens kanaliseren in een referendum. Hij zei ook dat hij zich niet opnieuw kandidaat zou stellen als het volk het referendum zou afwijzen. Zelaya wou de poort naar zo’n grondwetgevende vergadering openbreken, maar dat is ondermeer wat de staatsgreep heeft veroorzaakt. Of liever, dit was het voorwendsel, de oorzaken lagen dieper.
Wat zijn die diepere oorzaken?
Luis Guillermo Pérez: De staatsgreep is niet enkel van Hondurese makelij. In Honduras is er een belangrijke conservatieve groep, een elite die nog altijd in Koude Oorlogtermen denkt. Alles dat ruikt naar sociale hervormingen, arbeidsrechten, mensenrechten…  is voor hen communisme.
Deze groep zijn de bazen van het land. Ze proberen alle nationaliseringen van bedrijven en gronden die in hun bezit zijn, tegen te houden.  Toen Zelaya de olieimport wou nationaliseren en toetrad tot de ALBA, kregen ze schrik. Het zijn een aantal families die de macht hebben en bang zijn voor de democratisering en inspraak van het volk. Dat zorgt ervoor dat de zogenaamde democratisch partijen ook niet democratisch zijn.

Ook de Cubaanse-Amerikaanse maffia speelt een belangrijke rol in dit proces. Daarnaast heb je figuren als John Negroponte, die nog een tijd lang ambassadeur was in Irak maar in een verder verleden in Centraal-Amerika actief was. En dan is er ook nog de beruchte ontmoeting van Porfirio Lobo met de Colombiaanse president Uribe over het thema van de veiligheid. Uribe was de eerste leider die op bezoek kwam, met een steunpakket voor de veiligheid van Honduras.
Kan de volksbeweging hier tegenop?
Luis Guillermo Pérez: De beweging is gegroeid en sterker geworden; ze hebben ook een goede structuur opgericht. De manier waarop ze blijven volharden in hun eis om een grondwetgevende vergadering op te richten, kan het land veranderen. Het probleem is dat in een corrupt land de traditionele partijen zich niet zo makkelijk van hun positie laten verjagen. De regering heeft schrik van de beweging. Daarom blijven ze moorden, folteren en mensen intimideren. Maar de steun voor het front is zeer breed.
Zo worden er onder andere hongerstakingen gehouden om te protesteren tegen de corruptie bij justitie. Er zijn heel erg geëngageerde mensen in de verschillende sociale sectoren en iedereen schaart zich achter diezelfde eis voor een nieuwe grondwet. Dat schept veel mogelijkheden om vooruit te komen. Onze grootste zorg is te voorkomen dat ze vermoord worden.