Film brengt Bosnisch verkrachtingstrauma naar boven

Esma, student geneeskunde in het door oorlog verscheurde Sarajevo van 1992, wordt zwanger na verkrachting door een Servische soldaat in haar woonwijk Grbavica. Haar dochter Sara vertelt ze later dat haar vader, een Bosnische moslim, als martelaar sneuvelde terwijl hij Sarajevo verdedigde tegen de Serviërs. De verschrikkelijke waarheid komt naar boven wanneer Sara een overlijdenscertificaat van haar vader nodig heeft om een schooluitstapje te kunnen maken. De relatie tussen moeder en dochter belandt in een crisis. Uiteindelijk wordt de band tussen de twee hersteld, ondanks het afschuwelijke geheim dat ze met zich meedragen.

In de realiteit zit zo’n happy end er in Bosnië vaak niet in, zei cineaste Jasmila Zbanic (31) twee weken geleden, toen ze op het filmfestival van Berlijn verrassend bekroond werd met de Gouden Beer voor de beste film. De lijdensweg voor de Bosnische verkrachtingsslachtoffers is verre van voorbij.

Zbanic’ film kan een eerste stap zijn in het verwerkingsproces. De Bosnische media begonnen pas over het onderwerp te berichten na de publiciteit rond Grbavica. Ik kom dagelijks vrouwen tegen die hun kinderen de waarheid niet durven te vertellen, zegt Fadila Memisevic van de Sarajevo Society for Endangered People. De Bosnische maatschappij is er duidelijk nog niet klaar voor.

Vanwege het taboe kunnen moeders volgens Memisevic niet over hun geheim praten. Het ministerie van Volksgezondheid heeft geen idee hoeveel van dergelijke kinderen er rondlopen. Ze beschouwen de moeders en kinderen ook niet als mensen die specifieke zorg nodig hebben, aldus Memisevic.

Over het aantal verkrachtingsslachtoffers lopen de schattingen sterk uiteen. In 1993 schatte de Bosnische regering het aantal verkrachtingen tussen 20.000 en 50.000. Internationale onderzoekers kwamen tot andere conclusies. In 1993 schatte de EU het aantal slachtoffers op 20.000, terwijl de Verenigde Naties in 1994 tot niet meer dan 150 kwamen.

Dat laatste cijfer wordt vaak geciteerd door Servische nationalisten die elke gruweldaad in de Bosnische oorlog ontkennen. Het Internationale Joegoslavië-tribunaal (ICTY) veroordeelde eerder drie Serviërs tot een gezamenlijke gevangenisstraf van zestig jaar, voor verkrachtingen in de Oost-Bosnische stad Foca in 1992, waar ze een kamp voor moslimvrouwen bewaakten.

Seada Vranic, die een boek schreef met getuigenissen van verkrachte vrouwen, kwam tot de conclusie dat slechts één op de tien verkrachtingen officieel gemeld is. De Bosnische niet-gouvernementele organisatie Medica Zenica kwam in een studie tot de conclusie dat verkrachting bij 1 tot 4 procent vrouwen tot een zwangerschap leidde. Deze vrouwen waren twee keer slachtoffer. De eerste keer toen ze verkracht werden, de tweede keer toen ze ook nog eens vergeten werden, concludeert Memisevic.

Uitgestoten door de gemeenschap en vaak verlaten door hun echtgenoot, slagen weinig vrouwen erin werk te vinden. Slechts een handvol vrouwen heeft een schadevergoeding ontvangen voor het ondergane leed.

De slachtoffers lijden onder meer aan nachtmerries, fysieke kwalen en een zwakke mentale gezondheid. De kinderen die verwekt werden tijdens die verkrachtingen werden vaak in weeshuizen in Bosnië of Kroatië geplaatst. Enkele kinderen werden geadopteerd. (JVP/JS)