Française publiceert Yanomami-encyclopedie

Als een Yanomami-indiaan sterft, mag je zijn of haar naam uit respect een tijdlang niet meer uitspreken. Dat lijkt vervelend als de overledene bijvoorbeeld Shoco heet, het woord dat ook verwijst naar een miereneter die vaak voorkomt in het oerwoud van zuidelijk Venezuela en Brazilië waar de Yanomani leven. Gelukkig kent hun taal genoeg synoniemen. De mensen schakelen een tijdlang over op het woord ‘aroto’, dat precies hetzelfde betekent.

Deze uitleg staat in de nieuwe geïllustreerde encyclopedie van de cultuur en de taal van de Yanomami, een volk met in Venezuela 15.000 en in Brazilië 12.000 mensen. Het boek werd samengesteld door de Franse antropologe en taalkundige Marie-Claude Mattéi. Ze heeft er 15 jaar aan gewerkt. Mattéi kreeg steun van de Venezolaanse overheid, de VN-Cultuurorganisatie Unesco, het Spaanse agentschap voor internationale samenwerking en de Spaanse Santander-bank.

De encyclopedie bevat een woordenboek Spaans-Yanomami, maar is veel meer dan dat. Mattéi geeft van elk woord een beschrijving van het gebruik ervan, legt de grammatica van de taal uit, beschrijft de geschiedenis en de cultuur van het volk en geeft een geïllustreerd overzicht van hun kennis van de planten- en dierenwereld.

Mattéi hoopt dat het boek de Venezolanen kan helpen om op een juiste manier les te geven aan Yanomami-kinderen. De Venezolaanse grondwet uit 1999 legt vast dat inheemse volkeren recht hebben op tweetalig en intercultureel onderwijs dat rekening houdt met hun bijzondere sociale en culturele achtergrond, waarden en tradities.

Minstens zeven andere Venezolaanse indianentalen bestaan intussen zo goed als niet meer. Niet omdat het volk uitsterft, maar omdat de mensen hun kinderen die taal niet langer leren.

Ook de Yanomami-taal is bedreigd, zegt Mattéi. Maar de Franse antropologe waarschuwt voor een valse romantische houding ten opzichte van indianen. Zoals andere inheemse volkeren, willen Yanomami speedboten en andere technologieën die hun leven comfortabeler maken. Het contact met de moderne’ maatschappij kan hun cultuur en hun taal bedreigen. Maar daarom mogen we hen nog niet vragen om in een luchtbel te leven.

Veranderingen zijn onvermijdelijk, zegt Mattéi. En niet de veranderingen zijn het probleem. Het is wel een probleem als inheemse volkeren geen kansen krijgen en hun recht op gezondheidszorg, respect voor hun overtuigingen en het recht op hun eigen grondgebied worden geschonden. (ADR/PD)