Gasoorlog in Oekraïne krijgt electoraal tintje

Het conflict over gas tussen Rusland en Oekraïne is niet nieuw. Het begon in 2005 en kende een hoogtepunt toen de Russische gasleverancier Gazprom in januari 2006 de gaskraan naar Oekraïne dichtdraaide.
Sindsdien oefenen de Europese leiders druk uit op beide kanten om de toevoer van gas aan Europa via Oekraïne te verzekeren. Dat is belangrijk voor de Europese Unie, waar veertig procent van de gasconsumptie afkomstig is uit Rusland, maar ook voor Gazprom, want de EU is de grootste klant. Zowel de EU als Gazprom zijn daarbij sterk afhankelijk van Oekraïne, want drie vierde van het Russische gas voor Europa stroomt door het land.
De laatste crisis ontstond in januari van dit jaar, toen de westers gezinde eerste minister Joelia Timosjenko aankondigde dat ze het land af zou helpen van de “mistige” tussenhandelaren op de Oekraïense gasmarkt, zoals ze tijdens haar verkiezingscampagne beloofd had.
Tot nu toe heeft Oekraïne gas ingevoerd via een tussenhandelaar die eigendom is van Gazprom en vooral goedkoop gas uit Centraal Azië levert. De distributie in Oekraïne gebeurde dan weer door een andere bedrijf, ook eigendom van Gazprom, dat het Oekraïense staatsbedrijf Naftohaz uit de markt drukte en de opbrengst voor de Oekraïense staatskas verminderde.
Timosjenko wil nu dat Gazprom rechtstreeks zaken doet met het Oekraïense Naftohaz om zo de winsten binnen het land te houden. Maar Gazprom voert aan dat de prijzen zullen stijgen zonder de bemiddelaars, die voor een deel eigendom zijn van de Russische gasgigant.
Begin maart heeft Gazprom tweemaal de gastoevoer sterk verminderd een geëist dat Kiev onmiddellijk bijna een miljard euro aan gasschulden zou betalen. Oekraïne dreigde op zijn beurt om gas af te tappen dat voor Europa bestemd was.
Inmiddels is de crisis afgewend. De Oekraïense regering belooft om de schulden te betalen en Gazprom belooft om de prijs voorlopig niet te verhogen. Daarmee lijkt het gasbedrijf winsten op korte termijn op te offeren voor voordelen op lange termijn, want Oekraïne geeft Gazprom in ruil vrije toegang tot een tiende van de markt, de meest winstgevende industriële klanten.
Wat door de Oekraïense media als een overwinning voor Timosjenko gezien wordt, zou het land op langere termijn zuur kunnen opbreken. De overeenkomst is enkel geldig voor 2008, en de kans op een nieuwe gasoorlog in 2009 is groot. Gazprom heeft immers ingestemd met de vraag van Centraal-Aziatische regeringen om de prijs voor hun gas drastisch te verhogen. Zo zou de prijs voor gas aan Oekraïne stijgen van de huidige 179,5 dollar per duizend kubieke meter naar 300 dollar in 2009.
“Timosjenko zal niet snel een hogere prijs aanvaarden, en als er geen overeenkomst is, zal ze gewoon niet betalen voor het gas omdat de Russen het niet echt kunnen afsluiten”, zegt András Deák, energie-expert aan het Hongaarse Instituut voor Internationale Zaken in Boedapest.

Eigenbelang?

Door de oorlog te verklaren aan de tussenhandelaren wil de eerste minister de dominante positie van Naftohaz herstellen en meer geld binnenhalen voor haar sociale programma’s. Maar er is meer. “Timosjenko wil de Russen weg van de Oekraïense markt”, zegt Deák. “Ze wil gas importeren aan de laagst mogelijke prijs en een deel ervan opnieuw uitvoeren naar Europa, met grote winst voor de staatskas en zichzelf.”
 
President Viktor Joesjtsjenko, ook een westersgezinde politicus, heeft Timosjenko al gewaarschuwd voor haar politiek van “avontuur en intrige” en beschuldigde haar ervan de instroom van goedkoop Centraal-Aziatisch gas in het land in gevaar te brengen.
Volgens sommige Oekraïense media voeren Timosjenko en Joesjtsjenko strijd voor de controle over de brandstof- en energiemarkt om de presidentscampagne in 2009 te sponsoren. Daar kunnen ze tegenover elkaar komen te staan, ondanks hun huidige alliantie in het parlement.
Hoewel Timosjenko voor haar agressieve politiek veel kritiek krijgt, zowel van binnen als buiten haar partij, gaat het met haar populariteit de goede kant op. In de opiniepeilingen voor de presidentsverkiezingen staat ze voor het eerst op kop.
De vraag is of die populariteit niet ten koste gaat van de economische belangen van Oekraïne. “Ik denk niet dat er op korte termijn een echt akkoord zal komen”, zegt Deák. “Zolang Timosjenko er is, zullen het altijd gammele overeenkomsten zijn, met veel korte gasoorlogen. Een echt compromis kan er enkel komen na een ernstig conflict in 2009 of misschien al vroeger.”
Om minder afhankelijk te zijn van de pijpleiding door Oekraïne bouwt Gazprom nieuwe pijpleidingen door de Baltische en Zwarte Zee.