Gaza en de Egyptische revolutie

Tijdens het filmfestival van Cannes in mei 2011, werd Egypte uitgeroepen tot eregast en werd Tamantashar Yom of Achttien Dagen, een gezamenlijk werk van tien Egyptische filmmakers, getoond. In Brussel werd in het kader van de Internationale Onafhankelijke Film Winter of Discount voorgesteld. Een film die al eerder getoond werd op het filmfestival van Venetië.

Winter of Discount wil een idee geven van de diepere oorzaken die tot de opstand hebben geleid en werpt het licht op een episode uit de donkere jaren van de repressie onder Moebarak. De lens focust op de oorlog in Gaza in 2009 en maakt de link tussen deze oorlog en wat er op 25 januari en de dagen daarna in Egypte gebeurde. ‘We hebben niet veel gediscussieerd voordat we aan de film begonnen. We hebben geen tijd besteed aan het schrijven. Het was voor iedereen een kwestie van gewoon doen’, zegt Amr Waked, één van de producers en tegelijkertijd één van de hoofdrolspelers, die op 8 november de film in Brussel kwam voorstellen.

Winter of Discount is een weergave van wat er in de dagen van de revolutie gebeurde. Jullie hebben naar reële personen verwezen, zelfs de namen van de acteurs werden behouden. Amr Waked blijft gewoon Amr in de film. Waarom?
Amr Waked: We wilden zoveel mogelijk natuurlijk blijven en zo trouw mogelijk de werkelijkheid weergeven. We hebben de film gemaakt op zo’n een manier dat het iets organisch oplevert, iets bio zou ik zeggen.

Eén van de onderwerpen is verraad, waarom verraad?
Gewoon omdat de film een weergave is van wat toen echt gebeurde. Er zijn personen die de revolutie gesteund hebben en er zijn anderen die ze verraden hebben. Het was ook die sfeer die de opstand kenmerkte.

Om de oorzaken van de revolutie van 25 januari te schetsen hebben jullie gekozen voor de oorlog van 2009 in Gaza. Waarom Gaza?
We hebben voor Gaza gekozen omdat Gaza enorm belangrijk was voor de staatsveiligheid. Het staatsveiligheidsapparaat werd onder Moebarak gecreëerd om veiligheid en stabiliteit te garanderen voor Israël en om die reden werden er mensenrechten geschonden. Als u het Midden-Oosten bekijkt dan ziet u dat het grootste probleem daar is er wat met de Palestijnen gebeurd is en nog gebeurt. De Palestijnen ondergaan een groot onrecht en wat doen de Arabische staten? Toekijken. Iedereen die onder het oude regime de Palestijnen steunde werd in het oog gehouden. Als zijn hulp van betekenis bleek of dreigde te zijn werden er maatregelen genomen. Mensen werden er opgesloten, gemarteld en zelfs begraven. En van veel mensen weten we in feite niet wat er echt met hen is gebeurd.

En dat geldt voor de andere landen ook. De politiek van de Arabische staten is gebaseerd op hun verhouding tot de Palestijnse kwestie. Wie de Palestijnen laat vallen, valt in de genade van Amerika en de vrienden van Amerkia en hoe meer je hier je best doet hoe groot die genade is.

Maar hoe zit het dan met de socio-economische problemen die toch enorm groot zijn in een land als Egypte? De slogan van de revolutie was nochtans: brood, vrijheid, sociale rechtvaardigheid.
De onderontwikkeling van Egypte en de socio-economische problemen zijn ook een gevolg van de Palestijnse kwestie. Van de periode van Anwar Essadat tot nu blijft Egypte achteruitgaan en datzelfde geldt voor de omringende landen. Er is geen onderwijs, geen gezondheidszorg, geen economie, geen leger. De staat is zwak. Tegelijkertijd floreert Israël op alle vlakken. Dat kan toch geen toeval zijn. Er klopt iets niet.

De rol van de kunstenaar in de Arabische wereld is nu krachtiger dan die van de politicus. Het is zijn rol om het bewustzijn te verspreiden.

Is deze analyse geen manier om anderen de schuld te geven?
Dit is geen analyse, dit zijn de feiten. Uiteindelijk kwam de steun voor de dictaturen terecht op de rug van een Westers paard, nee sorry op een Westerse tank. Zelfs Saddam Hoessein was een volgeling van het Westen. Khaddafi was een volgeling, Ben Ali een volgeling, Hosni Moebarak ook. En toen er iemand opstond die iets van betekenis kon doen voor zijn land, werd hij uit de weg geruimd. Dat was het geval met de Libanese president Rafiq Al-Hariri. Hij werd vermoord en ook met de broer van koning Hoessein van Jordanië. Elke keer als er iemand opstaat, elke keer als hoop is, wordt de hoop vermoord. Mensen die iets kunnen betekenen voor hun land worden vervolgd, opgesloten of hun vrijheid wordt beperkt. Er is een wil om de Arabische wereld onderontwikkeld te houden want dat is de enige manier om greep te blijven hebben op de grondstoffen. Het is dus gemakkelijk om het volk de schuld te geven voor de dictatuur. Hoe kunnen we het slachtoffer de schuld geven?

Is er twee jaar na de revolutie iets wezenlijks veranderd in Egypte?
Nog niet. We zijn opgestaan en we zijn nog aan het bekijken wat er op de grond ligt. Alles wat we zien is tijdelijk. De mensen die we nu zien zijn slechts gasten. Het belangrijkste is dat het volk zijn stem heeft ontdekt en heeft kunnen kiezen. Heeft het volk goed gekozen of slecht gekozen? Dat zullen we later zien. De verandering kan er niet van vandaag op morgen komen.

Is deze analyse niet wat te optimistisch?
Vandaag hebben we een premier die beledigd wordt. Dit hebben we nog nooit in onze geschiedenis gehad. En dit is een eerste en een belangrijke stap. Het is dus niet belangrijk wie wij als president hebben, belangrijker is dat hij bekritiseerd wordt wanneer hij iets fout doet, dat de mensen tegen hem betogen wanneer ze hem niet willen. En nog belangrijker is dat hij bang is voor zijn volk. Belangrijk is ook dat als hij verkiezingen wint, hij die wint met vijftig en één en vijftig procent.

Er zijn heel veel zaken die als een eerste doelstelling van de revolutie werden beschouwd en die toch niet zijn gerealiseerd. Denk maar aan de gevangenen van de militaire rechtbanken.
Dit is het probleem van president Morsi. Hij maakt beloftes maar maakt ze niet waar. Hij heeft veel fouten gemaakt en foute samenwerkingen aangegaan. Het akkoord met de Wereldbank was fout en zijn houding tegenover Syrië is fout. Volgens mij is wat we in Egypte meemaken het begin van het einde van de politieke islam. Vroeg of laat gaan we in de richting van een scheiding tussen kerk en staat.

Film in Egypte is altijd belangrijk geweest. Kan film ook een rol spelen in het politieke leven in de huidige omstandigheden?
Film kan en heeft een enorme rol te spelen. De rol van de kunstenaar in de Arabische wereld is nu krachtiger dan die van de politicus. Het is zijn rol om het bewustzijn te verspreiden. De kunstenaar heeft de capaciteit en de plicht om de politiek te ontleden en het onderscheid te maken en te tonen tussen van wat er negatief is voor de mensenheid van wat er positief is.