Gesjoemel in onderwijs niet alleen probleem van arme landen

“Corruptie in het onderwijs is niet enkel een probleem van arme landen”, benadrukten Jacques Hallak en Muriël Poisson van de VN-onderwijsorganisatie Unesco bij de presentatie van hun werk woensdag in Parijs. “En tot onze aangename verrassing komen ook de oplossingen voor de problemen uit de hele wereld.”
De voorbeelden van hoe het niet moet, spreken voor zich. In Uganda bijvoorbeeld bleef op een bepaald moment 87 procent van de overheidstoelage die de scholen kregen in functie van hun aantal leerlingen, ergens tussen het ministerie en de school aan corrupte vingers plakken.
Favoritisme en corruptie in de toekenning van opdrachten voor schoolboeken op de Filipijnen zorgde ervoor dat 20 tot 65 procent van het geld voor schoolboeken aan steekpenningen werd besteed. Het gevolg was een tekort aan schoolboeken in bijna alle openbare scholen van het land, terwijl de exemplaren die toch beschikbaar waren vol fouten stonden.
De lerarenlonen zijn de grootste uitgavenpost en ook daar kan het grondig fout lopen. Uit onderzoek uit 2003 bleek dat in de Indiase deelstaat Bihar elke dag gemiddeld twee onderwijzers op vijf niet kwamen opdagen. Het aantal “spookleraren”, personen die loon krijgen zonder daadwerkelijk les te geven, lag in 2001 op 5 procent in Honduras en op 15 tot 20 procent in Uganda. Dat kostte de Ugandese regering toen omgerekend 1,2 miljoen euro per jaar (2,8 miljoen Ugandese shilling).
Onder de noemer “academische fraude” valt tenslotte alles wat te maken heeft met valse universiteitsdiploma’s, plagiaat bij het schrijven van thesissen en het omkopen van leraren om examenvragen te kennen of te slagen voor een proef. Volgens een Zweeds onderzoek in 2005 is het aantal valse universiteiten dat diploma’s op internet te koop aanbiedt tussen 2000 en 2004 gestegen van 200 tot 800. De praktijk is vooral een probleem in de Verenigde Staten, maar ook in de staten van het voormalige Oostblok.
De corruptie heeft negatieve gevolgen voor de kwaliteit en de toegankelijkheid van het onderwijs en treft in de eerste plaats de armen, omdat die doorgaans geen geld hebben om privélessen te betalen en aangewezen zijn op openbare dienstverlening. Maar er zijn ook voorbeelden van hoe de problemen uit de wereld kunnen worden geholpen.
Uganda bijvoorbeeld wist zijn verlies aan middelen te reduceren van 87 tot 15 procent door een onafhankelijke audit te organiseren en vooral door de scholen en de media op de hoogte te houden van de resultaten van het onderzoek. Naarmate de informatie over de fraude in de openbaarheid raakte, verdween het misbruik als sneeuw voor de zon.
Argentinië slaagde erin de handboekenfraude terug te dringen door de uitgevers een “integriteitspact” te laten ondertekenen en nauwer toe te zien op belangenconflicten bij de leden van de commissie die de schoolboeken selecteert. De Colombiaanse stad Bogota raakte van zijn spookleraren af door de lerarenlijsten die op drie verschillende beleidsniveaus circuleerden, te reduceren tot één lijst.
De Unesco somt in zijn boek een hele reeks maatregelen op waarmee beleidsmakers de kans op corruptie kunnen verminderen. Het onderzoek heeft ook gevolgen voor de manier waarop internationale donoren het onderwijs in arme landen willen verbeteren.
“De meeste donoren zijn erg te vinden voor projecten die ‘Onderwijs voor Iedereen’ beloven en aanhangers van directe budgetsteun om de regeringen meer autonomie te geven”, zei Hallak, “Ik wil hier toch even een alarmsignaal laten horen. Wanneer je geld geeft aan een regering die geen controlemechanismen heeft uitgebouwd en niet transparant werkt, is de kans groot dat je je geld kwijt bent.” Hij verwees daarbij Indonesië, waar donoren corruptie konden bestrijden door het geld via de bank rechtstreeks aan de scholen over te maken.
Volgens Hallak komt het er niet alleen op aan meer leraren te benoemen en meer handboeken te kopen, vaak kan het geld beter worden besteed aan de controle van de lerarenadministratie en het examensysteem of steun aan de vakbonden. Tenslotte ziet hij een belangrijke rol weggelegd voor de media en burgerorganisaties, omdat die het publiek kunnen mobiliseren tegen misbruik.
Het aan de Unesco verbonden Internationaal Instituut voor Onderwijsplanning (IIEP) biedt op zijn webpagina’s over “ethiek en corruptie” ook een overzicht van nieuwsartikelen over corruptie in onderwijs uit alle hoeken van de wereld. Op de site is een download te vinden van het boek “Corrupt Schools, Corrupt Universities”, voorlopig alleen in een Engelse versie.